Ο θάνατος προσφιλούς ατόμου στο στενό οικογενειακό περιβάλλον είναι ιδιαίτερα επώδυνος τόσο για τους ενήλικες όσο και για τα παιδιά. Μικροί και μεγάλοι θα περάσουν από τη διαδικασία του πένθους μέχρι να αποδεχτούν την απώλεια και να προσαρμοστούν στη νέα κατάσταση. Ο θρήνος των παιδιών έχει τόσες πολλές ιδιαιτερότητες που ενδέχεται να μην γίνει αντιληπτός, γιατί τα παιδιά ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα που ανήκουν, κατανοούν την έννοια του θανάτου, βιώνουν και διαχειρίζονται τον πόνο από την απώλεια και αποδέχονται τη νέα κατάσταση με διαφορετικό τρόπο.
Τα παιδιά προετοιμάζονται και εξοικειώνονται έμμεσα με τον θάνατο μέσα από τα παραμύθια, τα λογοτεχνικά βιβλία, τα παιδικά παιχνίδια, τις παιδικές ταινίες και σειρές στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και κυρίως μέσα από τον κύκλο της φύσης και της ζωής. Η ηλικιακή ομάδα, η προσωπικότητα, η νοητική και ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού, το οικογενειακό και το ευρύτερο κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον που ζει και τα προσωπικά βιώματα που το ίδιο έχει σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, αποτελούν καταλυτικούς παράγοντες στην αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας, στη βίωση του πόνου, στη διαχείριση των συναισθημάτων, στην προσαρμογή στη νέα κατάσταση και στην επανατοποθέτηση του αγαπημένου του προσώπου που πέθανε στη ζωή του.
Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας (3-6) δεν μπορούν να αντιληφθούν τον θάνατο ως ένα οριστικό γεγονός, αλλά ως μία παροδική απουσία. Τα παιδιά της πρώτης σχολικής ηλικίας (7-10) που κατανοούν την έννοια της ολότητας και της μη αντιστρεψιμότητας (J. Piaget (1926), αντιλαμβάνονται ότι ο θάνατος είναι οριστικός. Τον προσωποποιούν με ανθρώπινο σκελετό, φάντασμα ή άγγελο κ.α. Όμως, επειδή τα προκαλεί βαθύτατο πόνο και θλίψη, συναισθήματα που δεν μπορούν να διαχειριστούν με τη λογική, θεωρούν ότι ο θάνατος είναι μεν οριστικός, αλλά δεν είναι οικουμενικός, δηλαδή είναι κάτι που μπορεί να συμβεί μόνο στους άλλους και όχι σ’ αυτά και στην οικογένειά τους. Τα παιδιά που βρίσκονται στην προεφηβεία (11-13) αντιλαμβάνονται πλήρως την έννοια και τη φύση του θανάτου δίνοντας μεταφυσικές και συμβολικές ερμηνείες στον θάνατο. Αποδέχονται τη δική τους θνητότητα, όμως προσποιούνται ότι δεν τα ενοχλεί και δεν εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους.
Το κάθε παιδί θρηνεί με διαφορετικό τρόπο. Το παιδί αντιλαμβάνεται τον θάνατο και αντιδρά σύμφωνα με τον τρόπο που το οικογενειακό του περιβάλλον είχε αντιμετωπίσει μέχρι τότε αντίστοιχες καταστάσεις. Ως πρότυπο έχει κάποιον από τους γονείς του ή κάποιο άλλο στενό μέλος της οικογένειας (γιαγιά, παππούς). Σημαντικό ρόλο παίζει και ο τρόπος του θανάτου του προσφιλούς ατόμου, η σχέση του παιδιού με το άτομο αυτό, η σωστή ενημέρωση για τα αίτια του θανάτου προς αποφυγή παρερμηνειών εκ μέρους του παιδιού, οι επιπτώσεις στην καθημερινότητά του, ο τρόπος που πληροφορήθηκε τον θάνατο κ.α.. Θρηνεί κατά διαστήματα, γιατί δεν μπορεί να αντέξει άλλο. Τη μια στιγμή κλαίει και την άλλη γελά και παίζει. Εκφράζει τα συναισθήματά του μέσα από ζωγραφιές, ποιήματα, ιστορίες, τραγούδια… Δεν ζητά βοήθεια από κανέναν· ούτε και από τους φίλους του. Είναι καλό για το παιδί να ενθαρρύνεται να εκφράζει τα συναισθήματά του, όμως, εξίσου σημαντικό είναι και ο σεβασμός εκ μέρους μας στην ανάγκη του να σιωπά.
Αυτό που χρειάζεται είναι Αγάπη, Συμπόρευση και Κατανόηση, Αποδοχή και Σεβασμό· μια μεγάλη αγκαλιά, ένα χάδι και λόγια τρυφερά· ώρες συζήτησης, εκμυστήρευσης και συναισθηματικής ενίσχυσης· βοήθεια να κατανοήσει το τι ακριβώς έχει συμβεί και για ποιο λόγο· να αντιμετωπίσει τα συναισθήματα που κατακλύζουν την ψυχή του· να διατηρήσει ζωντανή τη μνήμη του προσφιλούς του προσώπου και να αισθανθεί δυνατό και έτοιμο να συνεχίσει τη ζωή του θέτοντας νέους στόχους με σκοπό η καθημερινότητά του να βρει και πάλι την κανονικότητά της. Η διεργασία του πένθους κρατά σε βάθος χρόνου. Μία φωτογραφία, ένα άκουσμα, μια μυρωδιά, ένα σημαντικό γεγονός, είναι ικανά να ξαναφέρουν στον επιφάνεια το πένθος. Το παιδί τότε έχει την ευκαιρία να επεξεργαστεί ξανά τα συναισθήματά του και να βρει ένα νέο νόημα στην απώλεια του προσφιλούς του ατόμου. Όμως, κάποτε, θα έρθει εκείνη η όμορφη στιγμή που το παιδί έχοντας ισορροπήσει συναισθηματικά, έχοντας αποδεχτεί τον θάνατο ως μία πραγματικότητα κι έχοντας προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες διαβίωσης, θα προχωρήσει στη ζωή του με πυγμή και αισιοδοξία έχοντας πάντα στην καρδιά του σαν φυλακτό τη γλυκιά ανάμνηση του αγαπημένου του προσώπου.
Συγγραφή-Επιμέλεια Άρθρου
Μαρία Τάνου Ανδρειανού
Συγγραφέας Παιδικής Λογοτεχνίας