Ο Βαγγέλης Λαδόπουλος μιλά στο free minds με αφορμή το βιβλίου του «Μια φορά κι έναν καιρό ελπίζαμε στο… όνειρο» από τον εκδοτικό οίκο Αντ.Σταμούλη.
1. Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για τον εαυτό σας και το έργο σας;
Κατ’ αρχάς σας ευχαριστώ πολύ για τη φιλοξενία και την ευκαιρία που μου δίνετε για να παρουσιάσω το συγγραφικό μου έργο.
Γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη. Παιδί της Άνω Πόλης έπαιξα στις γειτονιές της Θεσσαλονίκης, όπου και μεγάλωσα. Τέλειωσα το 7ο Λύκειο και συνέχισα τις σπουδές μου στις Παιδαγωγικές επιστήμες. Στη συνέχεια σπούδασα Νηπιαγωγός και ολοκλήρωσα τις σπουδές μου με μεταπτυχιακό “Στις επιστήμες της Αγωγής” .Υπηρέτησα ως δάσκαλος στην Α΄θμια εκπαίδευση για 28 έτη. Τέλος, υπήρξα και Σχολικός Σύμβουλος στη Χίο. Παρακολούθησα πλήθος συνεδρίων, σεμιναρίων, σε κάποια εκ των οποίων έκανα παρουσιάσεις.
Παράλληλα, είμαι διαπιστευμένος ως Εκπαιδευτής Ενηλίκων. Με την ιδιότητά αυτή εργάστηκα με όλες τις ομάδες. Ιδιαιτέρως ασχολήθηκα με αναλφάβητους, Τσιγγάνους, ανήλικες παραβάτες, γυναίκες απομακρυσμένων και ορεινών περιοχών και φυλακισμένους. Είχα την τύχη να υπηρετήσω στην κεντρική διοίκηση της Γενικής Γραμματείας Εκπαίδευσης Ενηλίκων, να ταξιδέψω σε όλη την Ελλάδα και να διοργανώσω εκπαιδευτικές δράσεις. Στον κοινωνικό – συνδικαλιστικό χώρο υπήρξα συνδικαλιστής εκλεγμένο μέλος του Ν. τμήματος της ΑΔΕΔΥ για εννέα έτη. Τέλος, υπηρέτησα για μικρό χρονικό διάστημα ως αντιπρόεδρος του συλλόγου δασκάλων Λάρισας.
Το συγγραφικό μου έργο περιλαμβάνει τα παρακάτω: “Δημήτρια”, “Μαθήματα βασικής παιδείας ενηλίκων “, “Μια φορά κι έναν καιρό ελπίζαμε στο.. όνειρο”, “Παράξενο ταξίδι η ζωή”, “Ίσως”, “Αλεξάνδρου Παιδεία και Ανάβασις” (υπό έκδοση), “Γίγνεσθαι καί τό όν” (υπό έκδοση). Αξίζει να σημειώσουμε ότι στο συγγραφικό μου έργο περιλαμβάνεται και η εκπόνηση εκπαιδευτικού υλικού, το οποίο αφορά στην «Εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας ως δεύτερης», για ενήλικες.
Τέλος, δημοσίευσα μια σειρά άρθρων εκπαιδευτικού περιεχομένου στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο και ασχολήθηκα ως ραδιοφωνικός παραγωγός σε εκπομπή εκπαιδευτικού περιεχομένου. Είμαι μέλος του Δ.Σ. της Ένωσης Λογοτεχνών Βορείου Ελλάδας(ΕΛΒΕ) και της Αμφικτιονίας Ελληνισμού. Έχω δύο παιδιά, τον Δημήτρη – Αλέξανδρο και τη Δέσποινα – Ευαγγελία.
2.Στο βιβλίο σας με τίτλο “Μια φορά κι έναν καιρό ελπίζαμε στο… όνειρο” ξετυλίγονται πέντε διαφορετικές ιστορίες και πέντε διαφορετικοί πρωταγωνιστικοί χαρακτήρες. Υπάρχει κάποιο κοινό χαρακτηριστικό μεταξύ των πέντε ηρώων;
Στο συγκεκριμένο βιβλίο φιλοξενούνται πέντε διηγήματα. Τα δύο είναι από προσωπικές εμπειρίες, ενώ τα υπόλοιπα είναι μυθοπλασία. Θα μπορούσα να πω πως το κοινό χαρακτηριστικό αποτελεί το γεγονός ότι είναι άνθρωποι της διπλανής πόρτας. Έχουν μια καθημερινότητα και ο καθένας/καθεμιά αγωνίζεται να ξεπεράσει τα προβλήματα της ζωής. Μια ς πορείας η οποία όμως δεν καθορίζεται από τους ίδιους αλλά από τις κοινωνικές νόρμες και τα στερεότυπα τα οποία προβάλλει εντέχνως το πλαίσιο αναφοράς μέσα από τους μηχανισμούς τους οποίος διαθέτει.
3.Οι ιστορίες θίγουν φλέγοντα ζητήματα, όπως η θέση της γυναίκας, η οικονομική κρίση και το προσφυγικό. Στο πρώτο διήγημα με τίτλο “Υπομονή” γνωρίζουμε τη Δάφνη, μία γυναίκα του ‘60, θύμα της πατριαρχίας και των κοινωνικών συμβάσεων. Θεωρείται πως η θέση της γυναίκας από τότε μέχρι σήμερα έχει βελτιωθεί;
Πράγματι τα θέματα αφορούν σε φλέγοντα ζητήματα. Η ελληνική κοινωνία από τη δεκαετία του ’60, προφανώς και άλλαξε. Δέχτηκε επιρροές, κοινωνικές, πολιτιστικές, οικονομικές, έγινε μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας κ.λ.π. Οι αλλαγές αυτές όμως, κυρίως αφορούν στο νομικό πλαίσιο της χώρας. Οι νοοτροπίες και οι κοινωνικές νόρμες δεν αλλάζουν εύκολα. Τα στερεότυπα είναι πολλά και συνήθως αποτελούν τροχοπέδη για την ανάπτυξη του κοινωνικού ιστού. Προφανώς έγιναν βήματα. Η θέση της γυναίκας βελτιώθηκε. Θεωρώ όμως όχι στο βαθμό που θα έπρεπε. Η γυναίκα στην Ελλάδα, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, ακόμη και σήμερα δεν αντιμετωπίζεται ισότιμα με τον άνδρα. Τόσο σε επίπεδο προσωπικό, όσο και επαγγελματικό. Η σκιά της ανδροκρατούμενης κοινωνίας, την οποία προβάλλει το πλαίσιο αναφοράς, εξακολουθεί να μπολιάζει τις καρδιές των ανθρώπων και να αφήνει σημάδια ρατσισμού και κοινωνικής περιθωριοποίησης σε διάφορους τομείς της κοινωνικής ζωής. Απαιτείται αγώνας απ’ όλα τα μέλη της κοινωνίας και μία εκπαιδευτική διαδικασία ου θα αφυπνίζει συνειδήσεις.
4.Στη “Δεύτερη ευκαιρία”, το δεύτερο διήγημα του βιβλίου, θίγεται το θέμα της φυλακής και το δικαίωμα σε μια δεύτερη ευκαιρία μέσω της εκπαίδευσης. Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού εντός και εκτός φυλακής;
Πιστεύω πως πρέπει να οριοθετήσουμε πρώτα απ’ όλα κάποια θέματα. Τόσο η εκπαιδευτική διαδικασία, όσο και ο/η εκπαιδευτικός αντικατοπτρίζουν την κοινωνία μέσα στην οποία δρουν. Δεν είναι ουδέτεροι. Οι αξίες, οι αρχές, η κουλτούρα της κοινωνίας αντανακλούν ή αν θέλετε χαράσσουν τις κοινωνικές αξίες. Η εκπαίδευση σε όλες της τις βαθμίδες οφείλει να έχει χαρακτήρα απελευθερωτικό και να ανοίγει νέους δρόμους ώστε οι συμμετέχοντες να κατακτούν, να επεξεργάζονται, να αποδέχονται ή να απορρίπτουν γνώμες, ιδέες, αξίες, γνώσεις. Να προσφέρει και α δρομολογεί τις διαδικασίες εκείνες οι οποίες θα προσφέρουν στους εκπαιδευόμενους την ευκαιρία ανάπτυξης της κριτικής σκέψης.
Λαμβάνοντας λοιπόν ως αρχή αυτά τα δεδομένα, νομίζω γίνεται αντιληπτό τον ευεργετικό ρόλο που διαδραματίζει η εκπαίδευση σε καταστήματα κράτησης (φυλακή). Ο ρόλος της δεν είναι λυτρωτικός ή ευκαιρία για μάθηση της γλώσσας και άλλων χαρακτηριστικών της επικοινωνίας. Ο ρόλος της είναι ουσιαστικός και προσφέρει την ευκαιρία σε ανθρώπους οι οποίοι ξεπέρασαν τα όρια στη ζωή τους, να αφουγκραστούν, να μετασχηματίσουν γνώσεις και αρχές και να αναλάβουν πρωτοβουλίες ώστε στο μέλλον να αλλάξουν πλεύση ζωής.
Τολμώ να πω ότι αυτή η «δεύτερη» ευκαιρία εκπαίδευσης, είναι σημαντικότερη από την πρώτη για τους κρατούμενους. Είναι η ύστατη προσπάθεια να σμιλεύσουν μόνοι τους τις αρχές τους και να βρουν και πάλι το βηματισμό της ζωής τους. Στο σημείο αυτό οφείλω να διευκρινίσω ότι τα μαθήματα στα καταστήματα κράτησης, έχουν άλλη δομή, άλλη λογική, στηρίζονται στις αρχές εκπαίδευσης Ενηλίκων και δεν ακολουθούν την πεπατημένη της συνήθους εκπαιδευτικής διαδικασίας. Πέραν δε των διαφορών τους στα μεθοδολογικά εργαλεία και τις τεχνικές, έχουν επίσης διαφορετικούς στόχους και σκοπό.
5.Με αφορμή το ζήτημα των φυλακών, θα ήθελα ένα σύντομο σχόλιο για τις άλλες, τις αόρατες “φυλακές”, των οποίων συχνά οι άνθρωποι είμαστε δέσμιοι χωρίς καν να το καταλαβαίνουμε.
Πολλοί άνθρωποι κα για διάφορους λόγους, σήμερα στον 21ο αιώνα, δυστυχώς, ζουν στο περιθώριο της κοινωνικής ομάδας. Αρκετοί μάλιστα απ’ αυτούς, δρουν και κινούνται ως «αόρατοι», δέσμιοι αντιλήψεων και προκαταλήψεων. Η φυλή, το χρώμα, το θρήσκευμα, η οικονομική κατάσταση συχνά αποτελούν τα προφανή «επιχειρήματα» των πολλών για να «σπρώξουν» ανθρώπους στις παρυφές της κοινωνικής ζωής. Μια κοινωνία όμως που χαλιναγωγείται από τα ΜΜΕ, τα οποία προβάλλουν τη γυναίκα ως εμπόρευμα, τη φτώχια ως κολλητική ασθένεια και τον «άλλον» ως απειλή για τη συνοχή της νοσεί. Και μάλιστα σοβαρά. Οι άνθρωποι γίνονται εμπόρευμα, οι αξίες πίπτουν, η πνευματικότητα χάνεται και προβάλλεται συνειδητά η υλιστική πλευρά της ζωής. Και όλοι μας εγκλωβιζόμαστε σε τέτοιες αόρατες «φυλακές». Θέλω να πιστεύω στη θετική πλευρά της ζωής: ο άνθρωπος θα καταφέρει τελικά και θα αφήσει έξω από κάθε φυλακή τις ιδέες…διότι οι ιδέες δε φυλακίζονται.
6.Στο τρίτο διήγημα “Ξεχασμένη ιστορία”, ο Ε. μας μεταφέρει στη Μικρασιατική Καταστροφή και διηγείται την ιστορία της οικογένειάς του. Στην ιστορία ξεχωρίζει η Μαρία και ο ρόλος της μάνας. Κατά τη γνώμη σας, υπάρχει η ιδανική μητέρα; Αν ναι, ποια είναι τα βασικά της χαρακτηριστικά;
Πρώτα – πρώτα οφείλω να σας ξεκαθαρίσω ότι είναι πραγματική ιστορία. Αφορά στη ζωή της γιαγιάς μου, από την πλευρά του πατέρα μου και τα γεγονότα στηρίζονται σε αφηγήσεις μεγαλύτερων συγγενών. Η Μαρία λοιπόν, η γιαγιά μου, την οποία γνώρισα προσωπικά ήταν μια μάνα «κουράγιο» για να δανειστώ λίγο τον Μπρεχτ. Μια μάνα που θυσιάστηκε για να προφυλάξει τα παιδιά της, να τα δώσει αρχές και αξίες και να τα επιτρέψει να ανοίξουν τα φτερά τους για να δημιουργήσουν τη δική τους ζωή. Στα παιδιά της, όπως έλεγε και η ίδια, ανήκε και η Αννέτα, Εβραιοπούλα, την οποία έσωσε από το στρατόπεδο των Γερμανών στην κατοχή. Γυναίκα, σύζυγος, μάνα, κυρίως όμως Ελληνίδα της Σμύρνης, η οποία βίωσε την καταστροφή και λίγα χρόνια μετά την γερμανική κατοχή. Αγωνίστρια της ζωής, μαχήτρια, πάλεψε μέχρι την τελευταία ημέρα της ζωής της.
Στο σημείο αυτό οφείλω να διευκρινίσω ότι γονέας, μάνα και πατέρας είναι ιδιότητες, ρόλοι που δεν σπουδάζονται. Έχουν ως γνώμονα την αγάπη στην ωραιότερη εκδοχή της και την ανιδιοτελή προσφορά. Αν λοιπόν θεωρήσουμε τα δύο αυτά στοιχεία ως πρωτεύοντα χαρακτηριστικά, θεωρώ πως αντικατοπτρίζουν την ιδανική μάνα.
7.Στο επόμενο διήγημα, τη “Δοκιμασία”, συναντάμε μια οικογένεια εν μέσω της οικονομικής κρίσης που πέρασε η χώρα μας πριν από λίγα χρόνια. Συχνά θεωρούμε πως τα δεινά του διπλανού σπιτιού δεν θα φτάσουν ποτέ στη δική μας πόρτα. Πιστεύετε ότι ο τυφώνας της οικονομικής κρίσης έκανε τους ανθρώπους να σκέφτονται περισσότερο συλλογικά παρά ατομικά;
Με το συγκεκριμένο διήγημα ήθελα να στηλιτεύσω κάποια ζητήματα της έντονης οικονομικής κρίσης που περάσαμε. Μιας κρίσης που άφησε πίσω της νεκρούς, πεινασμένους, φτωχοποιημένους ανθρώπους. Μια κρίση που την έριξαν στις πλάτες των λαϊκών στρωμάτων. Που τα ΜΜΕ προσπαθούσαν να μας πείσουν πως η κρίση είχε χαρακτήρα μόνο προσωπικό. Άλλοι παράγοντες οικονομικοί, εθνικοί και της διεθνούς σκακιέρας δεν έπαιξαν ρόλο. Σ’ αυτή τη λογική μπήκαν διάφοροι άνθρωποι. Μεταξύ αυτών και ο «πρωταγωνιστής» του διηγήματος ο Αντρέας. Ο οποίος όσο το δικό του σπίτι δεν επηρεάζεται από την οικονομική κρίση δεν ανησυχεί. Δεν ενδιαφέρεται για το σπίτι του διπλανού του. Ο ατομισμός είναι κυρίαρχος στη ζωή του στις επιλογές του. μέχρι που η ζωή τα φέρνει έτσι ώστε να αφυπνίσει τη συνείδησή του και να αντιληφθεί ότι σημαντικό ρόλο στη ζωή διαδραματίζει το συλλογικό. Η κοινή προσπάθεια. Προφανώς στο κοινωνικό γίγνεσθαι συναντάς όλες τις απόψεις και θέσεις. Σε προσωπικό επίπεδο νείρομαι να έχει επικρατήσει το συλλογικό.
8.Ορμώμενη από την ιστορία της Μαλάκ και του Αχμέτ, η οποία αναφέρεται στο τελευταίο διήγημα, θα σταθώ σε ένα ερώτημα που υπάρχει ήδη στην ιστορία. Γιατί η αγάπη μεταξύ των ανθρώπων να είναι το ζητούμενο και όχι το σύνηθες και κατ’ επέκταση γιατί το αυτονόητο και ανθρώπινο να θεωρείται ηρωισμός;
Πολύ ωραία η ερώτησή σας. Το διήγημα αυτό έχοντας ως αφορμή το κύμα προσφύγων των τελευταίων χρόνων μιλά γενικώς για την προσφυγιά, τα προβλήματα που την ακολουθούν, τον ξεριζωμό, τον πόνο και φυσικά για την αχτίδα της αγάπης. Αν προσέξατε οι πρόσφυγες παίρνουν αγάπη από τους ντόπιους νησιώτες, οι οποίοι τους φιλοξενούν, τους προστατεύουν, αλλά αργότερα και οι ίδιοι οι πρόσφυγες προσφέρουν αγάπη σε άλλους. Ξεριζωμένους. Και μάλιστα παιδιά. Νομίζω πως το ερώτημά σας βρήκε την πηγή, την καρδιά του διηγήματος μου. Προσπάθησα να μιλήσω για την αγάπη μεταξύ των ανθρώπων. Για σχέσεις έξω και πέρα από εθνότητες, φυλές, θρησκείες κάθε είδους διαχωρισμούς οι οποίοι συντηρούν τη μισαλλοδοξία, τη βία, τον κοινωνικό ρατσισμό και τον αποκλεισμό.
Θεωρώ πως από πολύ μικρούς μας μαθαίνουν οι μηχανισμοί του συστήματος στο να διαχωρίζουμε το «εμείς» και το «αυτοί». Είναι εργαλεία που επιτρέπουν τους ισχυρούς αυτού του κόσμου να ελέγχουν την προσωπικότητα, το μυαλό, τα συναισθήματα των πολλών. Είναι ο τρόπος τους να ξεριζώνουν αρχές που δεν πωλούνται και δεν αγοράζονται, όπως: η αγάπη, η καλοσύνη, το χαμόγελο, η αγκαλιά, το φιλί,… Και δεν αγοράζονται όχι γιατί είναι πολύ ακριβά, αλλά κυρίως γιατί φοβούνται μήπως φωλιάσουν στις καρδιές των ανθρώπων. Γι αυτό μας διδάσκουν ότι η αγάπη είναι το ζητούμενο και όχι το αυτονόητο. Διότι αν φωλιάσουν μέσα μας, το πλαίσιο αναφοράς και οι ισχυροί εκπρόσωποι του δεν θα έχουν λόγους ύπαρξης. Με φάρο την αγάπη ο άνθρωπος από άχθος αρούρης γίνεται Βάναξ.
9.Τελικά, πόσο σημαντικό είναι, κατά την άποψή σας, να ελπίζουμε στο όνειρο;
Οφείλουμε να ελπίζουμε, να ονειρευόμαστε. Να επεκτείνουμε τους ορίζοντές μας. Αυτό κάνει το ανθρώπινο γένος από την αρχή της πορείας του. Από τη στιγμή που κατέβηκε από τα δέντρα, ακόμη και ως τροφοσυλλέκτης σήκωσε το κεφάλι ψηλά, είδε τον ορίζοντα, έθεσε ερωτήματα, αναζήτησε απαντήσεις και προχώρησε. Με σύντροφο το όνειρο και την ελπίδα δημιούργησε πολιτισμό, εκφράστηκε μέσα από την τέχνη, έθεσε τα θεμέλια της κοινωνίας και ευελπιστεί για το καλύτερο. Το όνειρο είναι το μιμίδιο της ζωής μας. Είναι η θεραπεία για τα τελέφεια τραύματα μας.
10.Τι θα λέγατε σε όλους όσους έχουν χάσει την ελπίδα και την όρεξη για όνειρα λόγω της πρωτόγνωρης και δύσκολης υγειονομικής κρίσης που διανύουμε;
Οι κοινωνίες συχνά σημαδεύονται από κρίσεις. Κρίσεις αξιών, αρχών, δημοκρατικών θεσμών, οικονομικού χαρακτήρα, κοινωνικού περιεχομένου, υγειονομικής φύσης,…Οι άνθρωποι πολλές φορές βρεθήκαμε στο θυροστόμι του γκρεμού. Αυτό που μας κράτησε, αυτό που γλίτωσε από το χειρότερο ήταν πάντα η ελπίδα και το όνειρο. Αυτό συνεχίζουμε να κάνουμε και τώρα!
Πριν σας ευχαριστήσω και εγώ, επιτρέψτε μου να συμπληρώσω ότι η συγγραφή ενός βιβλίου στην αρχή είναι ένα μοναχικό ταξίδι. Στη συνέχεια όμως, για να πάρει σάρκα και οστά συνεργάζονται πολλοί άνθρωποι. Με τις γνώσεις τους, την τέχνη τους το βιβλίο αποκτά νέα ταυτότητα και γι’ αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον εκδότη μου τον κο Αντώνη Σταμούλη και φυσικά τη φιλολογική επιμελήτρια κα Δέσποινα – Ευαγγελία Λαδοπούλου.
Και φυσικά θα ήθελα να σας ευχαριστήσω πολύ κα Καλπαζίδου για τη φιλοξενία και την όμορφη κουβέντα μας.
Ευχαριστούμε πολύ για την όμορφη συζήτηση!!
Γεωργία Καλπαζίδου