Μα περί τίνος επρόκειτο; Από τα φοιτητικά μου χρόνια αυτό το όνομα είχε μείνει ανεξίτηλο στη μνήμη μου. Πολύ καιρό μετά ανακάλυψα το ισχνό βιβλίο σε κάποια γωνιά της βιβλιοθήκης μου. Και το ομολογώ.. Ο τίτλος και μόνο μου προκαλούσε δυσπιστία. Μα ποιος να ήταν αυτός ο άνδρας με το παράξενο όνομα;
Ανδρέας Κορδοπάτης ονομάζεται ο κεντρικός ήρωας του πρώτου αφηγήματος του Θανάση Βαλτινού που τυπώθηκε επίσημα το 1972, αλλά είχε κυκλοφορήσει νωρίτερα, το 1964, σε συνέχειες στο περιοδικό Ταχυδρόμος. Ο τίτλος γοητευτικός ˙ παραπέμπει στη βυζαντινή παράδοση και συγκεκριμένα σε σύντομα κείμενα που αναφέρονται στο μαρτυρικό βίο χριστιανών αγίων και διαβάζονται κατά τις συναθροίσεις μοναχών. Όμως ο Ανδρέας Κορδοπάτης δεν ήταν χριστιανός μάρτυρας, ούτε ζούσε στα πρωτοχριστιανικά χρόνια. Καταγόταν από μια μικρή περιοχή της Αρκαδίας και ονειρευόταν να κατακτήσει μόνος τον κόσμο. Ο προορισμός του, όπως μαρτυρά και ο υπότιτλος του βιβλίου, ήταν η Αμερική.
«Το 1903 αποφάσισα να ξενιτευτώ». Έτσι απέριττα μας δηλώνει την απόφαση του και με αυτή τη φράση υποδηλώνει την έναρξη ενός μεγάλου ταξιδιού προς το άγνωστο. Δεν τα καταφέρνει αμέσως. Υποφέρει από «τραχώματα», κοκκιώδη επιπεφυκίτιδα δηλαδή, ασθένεια που τον καθηλώνει πίσω στο χωριό του, το οποίο υποφέρει με τη σειρά του από ανέχεια και ληστρικές επιδρομές. Μετά από δυο ακόμη προσπάθειες καταφέρνει να κάνει το όνειρο του πραγματικότητα. Το χρονοβόρο ταξίδι με την «Αυστροαμερικάνα» δεν τον πτοεί, Συγχρωτίζεται με πλήθος αλλοεθνών με τους οποίους προσπαθεί να αντιμετωπίσει την πείνα, την εξαθλίωση και τις κακές συνθήκες υγιεινής.. «Ήμαστουν κοντά τρεις χιλιάδες από διάφορες φυλές: Έλληνες, Βούλγαροι, Αλβανοί, Τούρκοι, Ρώσοι, Ρουμάνοι, Σέρβοι, Αυστριακοί»
Όταν πια φτάσει στην ξένη ήπειρο και συγκεκριμένα στη Νέα Ορλεάνη, θα απορριφθεί από τους επόπτες υγείας, μα ούτε κι αυτό είναι αρκετό να περιορίσει τα όνειρά του. Καταφέρνει με μαεστρία να ξεφύγει από το πλοίο που είχαν περιορισμένους όσους έπρεπε να αποχωρήσουν, για να φθάσει κυνηγημένος στον αδερφό του, νόμιμο μετανάστη. Θα δουλέψει σκληρά, θα καταπιαστεί με χίλιες δυο δουλειές του ποδαριού, μέχρι που θα προδοθεί, θα κυνηγηθεί και τελικά θα οδηγηθεί από τους ελεγκτές πίσω στην Ελλάδα. Μα η επιθυμία του δεν σταματά εκεί. Το αφήγημα κλείνει με την επικείμενη προσπάθεια του να φύγει ξανά:
« Ήταν ένας νέος υπάλληλος. Του λέω: Σε έξι μήνες ειδοποίησέ με όταν έχει πλοίο.
Και άφησα όνομα και σύσταση».
Η εξιστόρηση των γεγονότων είναι πρωτοπρόσωπη. Ο ήρωας γίνεται ο ίδιος αφηγητής της περιπέτειας του. Ωστόσο, ως πρόλογος τίθεται ένα ερμητικό σημείωμα γραμμένο το 1962 που μας διαβεβαιώνει πως ο Κορδοπάτης υπήρξε ένα πρόσωπο υπαρκτό, υπερήλικας πια με δίψα να μεταβιβάσει την εμπειρία της μετανάστευσης. Επρόκειτο για λογοτεχνικό εύρημα ή προσωπείο του ίδιου του Βαλτινού ή για αληθινή εμπειρία; Μέσα όμως από την εξονυχιστική ματιά του συγγραφέα δίνεται σάρκα και οστά στον Έλληνα μετανάστη και παρέχονται σημαντικές πληροφορίες τόσο για τον τρόπο μετανάστευσης όσο και για τη διαβίωση των μεταναστών στις νέες πατρίδες.
Ο Κορδοπάτης ενσαρκώνει τους χιλιάδες Έλληνες μετανάστες, οι οποίοι στις αρχές του εικοστού αιώνα αναζήτησαν καλύτερες συνθήκες ζωής. Μέσα από την προσωπική αφήγηση σκιαγραφείται η ελληνική ιδιοσυγκρασία, η φιλοτιμία, η ανιδιοτέλεια, η επιμονή, η εφευρετικότητα, η εργατικότητα. Στην άγνωστη χώρα πορεύεται βοηθούμενος από ένα δίκτυο συμπατριωτών πάντα πρόθυμων να συνδράμουν.
Όλα αυτά είναι δοσμένα με γλώσσα λιτή και ιδιωματική, προσωπική και εξομολογητική. Ο Κορδοπάτης είναι άνθρωπος «εγκεφαλικός». Συναισθήματα όπως η συγκίνηση ή η λύπη του αποχωρισμού δεν έχουν θέση στην δική του κοσμοαντίληψη. Ακόμα και οι ανάγκες του κορμιού αποδίδονται με λακωνικότητα και βραχυλογία. Αρετή ή αδυναμία του αφηγήματος; Κανείς δεν θα μπορούσε να αναπαραστήσει καλύτερα τις περιπέτειες ενός τέτοιου ήρωα πέρα από τον Βαλτινό, ο οποίος διατηρεί αυτόν τον προσωπικό τρόπο γραφής και στα άλλα του έργα όπως η Ορθοκωστά, Η κάθοδος των εννιά και τα Στοιχεία για τη δεκαετία του ’60, που τον καταξίωσαν ως έναν από τους μεγαλύτερους σύγχρονους και εν ζωή πεζογράφους.
«Βιβλίο Πρώτο: Αμερική». Αυτή η μικρή σημείωση έδωσε στους αναγνώστες του την ελπίδα πως ο Κορδοπάτης θα επιστρέψει. Το 2002 εκδόθηκε το δεύτερο βιβλίο με υπότιτλο «Βαλκανικοί- ‘22». Η φωνή του κεντρικού ήρωα εδώ αναμειγνύεται με τις φωνές άλλων προσώπων που εμπλέκονται στα κρίσιμα χρόνια διαμόρφωσης της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Τον βλέπουμε να εμφανίζεται στρατιώτης πια στο μέτωπο με την ιδέα της φυγής πια να μοιάζει μακρινή.
Μάρτυρας ή σύγχρονος πολύτροπος Οδυσσέας; Ιδιόμορφος-αντίστροφος Οδυσσέας θα λέγαμε… Επιζητεί απεγνωσμένα να εγκαταλείψει την πατρίδα, μα ο γενέθλιος τόπος τον κρατά εγκλωβισμένο στα σπλάχνα του. Άραγε είχε εξοργίσει κάποιον χθόνιο θεό; Όπως και να έχει, ο Ανδρέας Κορδοπάτης είναι ένας γοητευτικός ήρωας…
Ρία Ροροπούλου