Στίχος εναντίον πρόζας

Είναι κοινώς αποδεκτό ότι το διάβασμα αποτελεί μια ιδιαίτερη διαδικασία και αρκετά μελετημένη τέχνη. Οσο απλοϊκό και να φαντάζει στην εφαρμογή του, είναι κάτι, το οποίο κατακτάτε ύστερα από πολλή επιμονή και υπομονή. Η κινητήριος δύναμη αυτής της διαδικασίας καθίστανται οι ίδιοι οι αναγνώστες, οι οποίοι, σπρωγμένοι από την επιθυμία τους για πνευματική περιπέτεια, θέτουν σε εφαρμογή τις οδηγίες που έμαθαν από τα μαθητικά τους χρόνια και τις συμβουλές από το οικογενειακό τους περιβάλλον και επιδίδονται με ζήλο στο κυνήγι της γνώσης, όπου το θήραμά τους είναι πάντοτε παρόν και δεν τους δημιουργεί πρόβλημα στην κατάκτησή του.

Τα οφέλη της ανάγνωσης είναι πολλαπλά και λειτουργούν πολυεπίπεδα σε αυτόν και αυτήν που την εφαρμόζουν. Το πνεύμα τους καλοακονίζεται και παραμένει πάντοτε κοφτερό και έτοιμο να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε πρόκληση βρεθεί στο διάβα του. Η ψυχή ανθίζει και μετατρέπεται σε ένα πανέμορφο τριαντάφυλλο. Διατηρείται θαλερή, σε εγρήγορση, έτοιμη να χαρεί τους καρπούς που θα δρέψει από το περιβάλλον των βιβλίων. Ενα βιβλίο αποτελεί έναν ξεχωριστό κόσμο. Μπορεί να εντάσσεται στη χορεία συγκεκριμένων θεματικών κύκλων, όμως, όπως κάθε άνθρωπος επάνω στον πλανήτη, είναι μια μοναδική περίπτωση, με τον προσωπικό της τόνο, τους ιδιαίτερους χαρακτήρες του, το θεματικό και αφηγηματικό του μοτίβο και τις ανατροπές και αποκαλύψεις, οι οποίες συμβαίνουν τη στιγμή που η εκάστοτε συγγραφική πένα το θεώρησε ταιριαστό και σκόπιμο. Οι σελίδες ενός αναγνώσματος μας δίνουν τη δυνατότητα να παρασυρθούμε σε κόσμους, οι οποίοι εναλλάσσονται δραστικά. Από το ρεαλισμό στην ουτοπία, από τη χαρά στο δράμα, από τη λύπη στην ελπίδα, από την αγωνία στη δικαιοσύνη, από το ευτελές στο βαθύ, από τη ζήλια στον έρωτα και από το μίσος στην αγάπη. Οποια χάρτινη ζωή και αν επιλέγει ο αναγνώστης, αυτή είναι εκεί και τον συντροφεύει όποτε αυτός θελήσει. Αυτή τον περιβάλλει με την ασφάλεια της απόστασης και του δίνει το εισιτήριο της ταινίας που επέλεξε να πα παρακολουθήσει, έχοντας το ελεύθερο να παρευρεθεί σε όσες επαναπροβολές επιθυμεί, δίχως να πληρώνει αντίτιμο κάθε φορά που επανέρχεται στο ίδιο έργο. Αυτό το κατέβαλε εφάπαξ. Ετσι, έχει εξασφαλίσει μια εκλεκτή, κατά αυτόν, ταινιοθήκη για το νού του, η οποία θα τονώνει τη μνήμη του και θα ευφραίνει την καρδιά του σε κάθε ευκαιρία.

Πέρα όμως από τη φαντασία, η οποία καθίσταται αστείρευτη, γόνιμη, παραγωγική, τα συγγραφικά είδη χαρακτηρίζονται και από τον τρόπο κατά τον οποίο έχουν καταγραφεί. Αλλοι επιλέγουν να εκφράζονται μέσω μιας μικρής φόρμας, η οποία ακούει στο όνομα Ποίηση. Αλλοι βρίσκουν καταφύγιο σε ένα μεγαλύτερο σχήμα, την Πεζογραφία. Ο σωστός βιβλιοφάγος, ο οποίος σέβεται τον εαυτό του, τσιμπολογάει και από τα δύο πιάτα. Παρατηρείται όμως το φαινόμενο οι περισσότεροι να ακολουθούν, συνειδητά, μια συγκεκριμένη αναγνωστική δίαιτα. Κάποιοι ανάγουν αυτή την σε νέο ‘’Πόλεμο των Βιβλίων’’, όπως αυτός συνέβη στην περίπτωση του συγγραφέα Τζόναθαν Σουίφτ, στο ομότιτλο βιβλίο του, γραμμένο το 1697. Εκεί έχουμε την αντιπαράθεση του παλαιού με το νέο. Σήμερα αντιπαρατίθενται οι τεχνοτροπίες και όχι το περιεχόμενό τους.

Η παλαιότητα παίζει σημαντικό ρόλο στο κύρος και των δύο ειδών. Η επικοινωνία των ανθρώπων, σε αρχικό στάδιο, έγινε προφορικά, σε πεζό λόγο. Αργότερα, όμως, η πιο οργανωμένη σύνταξη του λόγου πήρε τη μορφή της ποίησης. Επί της ουσίας η συγγραφική δημιουργία στο σύνολό της δύναται να χαρακτηριστεί ποίηση, δηλαδή δημιουργία. Ομως η σύντομη έκφραση μέσω μιας αλληλουχίας γραμμών, είτε ομοιοκατάληκτων είτε ανομοιοκατάληκτων, θα αποτελούσε τον κύριο τρόπο της πνευματικής αποτύπωσης για αρκετούς αιώνες. Η πεζογραφία θα κάνει την εμφάνισή της αρκετά αργότερα, πληθωρικότερη, με συνεχή ειρμό και μεγαλύτερο αφηγηματικό και νοηματικό εύρος. Φυσικά η ποίηση δεν υπολείπεται σε νοήματα και έννοιες. Αρκετά φιλοσοφικά και γενικότερα επιστημονικά πονήματα είχαν την τύχη να αποτυπωθούν σε στιχουργική μορφή.

Από κάποιο σημείο και μετά το τοπίο ξεκαθάρισε ανάμεσά τους. Η ποίηση περιορίστηκε σε θέματα, τα οποία άπτονται του συναισθηματικού κόσμου και κινούνται σε διάφορες ουράνιες σφαίρες, ενώ η πεζογραφία, πατώντας σταθερά στη γή, ασχολήθηκε με ό,τι αφορούσε τον κόσμο όπως είναι και αναζήτησε τις αιτίες γύρω από την κατατομή του υλικού και ψυχικού γίγνεσθαι και είναι. Λέγεται ότι όποιος προτιμά την ειλικρίνεια επιλέγει ένα πεζό έργο, ενώ όποιος έχει την επιθυμία να κάνει περιπάτους στα σύννεφα, διαβάζει μια ποιητική συλλογή. Τίποτα από τα δύο δεν ισχύει απόλυτα. Κανείς δεν προεξοφλεί την έλλειψη ποιότητας σε κανένα από τα δύο είδη, εάν κρίνει από το μέγεθος του βιβλίου ή από το περιεχόμενο των όσων γράφονται. Το συγγραφικό ταλέντο είναι μια τελείως διαφορετική περίπτωση. Ο όγκος δεν πρέπει να μας τρομάζει, διότι ακόμη και αυτό χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για μια στροφή προς στο ποίημα, όπως και οι περιπτώσεις των χρηματικών αντιτίμων και της γλώσσας. Όσον αφορά το γλωσσικό εργαλείο, αυτό το μεταχειρίζεται κανείς όπως κρίνει. Η ποιητική ή πεζογραφική μορφή δεν τον πτοεί.

Τα γούστα των ανθρώπων ποικίλλουν. Ο,τι και να επιλέξουμε, ό,τι και να θεωρούμε ότι ανταποκρίνεται σε εμάς, ας έχουμε υπόψη μας, αυτό τον καιρό που μένουμε σπίτι, ότι λίγες σελίδες την ημέρα κάνουν την ανία, το Αλτσχάιμερ και την αμάθεια πέρα.

Γρηγόρης Χατζηλαμπρινός