Οι νέες πολιτικοκοινωνικές αλλαγές σε συνδυασμό με την πολυπολιτισμικότητα των σύγχρονών κοινωνιών και την ανάπτυξη της τεχνολογίας, έχουν επιφέρει την ανάγκη ανανέωσης και στις τέχνες. Το αίτημα αυτό εκφράζεται στον χώρο της ποίησης, με νέα είδη να έρχονται στο προσκήνιο, με γνωστότερο τον όρο “spoken word poetry”.
Η ποίηση “spoken word” έχει, όπως μαρτυρεί και το όνομα της, ως πρωτογενές υλικό της το λόγο. Λόγο ποιητικό που αναμειγνύεται με τον πεζό καθημερινό λόγο και εκφωνείται μπροστά σε ακροατήριο. Σε αντίθεση με την παραδοσιακή ποίηση, στην οποία το ποιητικό υποκείμενο εκφράζεται μέσα στα όρια της σελίδας και φαινομενικά απουσιάζει κατά τη στιγμή της ανάγνωσης, στην ποίηση αυτή, ο ποιητής είναι παρών και απαγγέλει ο ίδιος το δημιούργημα του. Παρ’ όλα αυτά, δεν πρόκειται μόνο για απλή απαγγελία.
Η ποίηση αυτή είναι μια διαδραστική διαδικασία που εύκολα θα μπορούσε να ενταχθεί στην κατηγορία των «παραστατικών τεχνών» (performing arts). Αφορμή για το αφηγηματικό αυτό ποίημα συνήθως αποτελεί μια ανάμνηση ή μια σκέψη που εξελίσσεται, εμπλουτίζεται και ταξιδεύει. Ο καλλιτέχνης, επάνω στη σκηνή έχει ως συμμάχους τον ρυθμό, τον επιτονισμό, τις παρηχήσεις, την ομοιοκαταληξία, ακόμη τη γλώσσα του σώματος ή το φωτισμό του χώρου. Πολλές φορές, μπορεί να συνοδεύεται από μουσική στο υπόβαθρο. Άλλωστε, στοιχεία από διάφορα μουσικά είδη, όπως η ραπ, η χιπ-χοπ, η ροκ, η τζαζ είναι ευδιάκριτα.
Ο λόγος για τον όποιο η ποίηση αυτή είναι τόσο διαδεδομένη είναι γιατί καταργεί ολοκληρωτικά τους κανόνες. Είναι ποίηση που σχετίζεται άμεσα με την ελευθερία του λόγου, τον αυθορμητισμό και τον αυτοσχεδιασμό. Δεν υπάρχει συντηρητισμός, ούτε πομπώδεις εκφράσεις και ανούσιος βερμπαλισμός για να γοητεύσει ή να εντυπωσιάσει. Η γλώσσα ξεδιπλώνει ολόκληρο τον πλούτο της, χωρίς όμως να χάνει ούτε στιγμή την αυθεντικότητα της. Είναι επίσης ποίηση των αντιθέσεων. Το ύφος μπορεί να γίνεται σοβαρό και επιτηδευμένο και αμέσως μετά μπορεί να μετατραπεί σε λιτό και χιουμοριστικό. Ίσως, άλλωστε, γι’ αυτό να αγαπιέται τόσο πολύ από τις νέες γενιές. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, το 70% των δημιουργών της ποίησης αυτής ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 17- 35 ετών.
Παράλληλα, η ελευθερία αυτή επέτρεψε το να γίνει η ποίηση μέσο έκφρασης της αδικίας, και της ανισότητας. Δόθηκε φωνή σε όσους έχουν βιώσει το φυλετικό ρατσισμό, το σεξισμό τη βία, την καταπίεση. Τους επιτράπηκε να βρουν καταφύγιο στην ποίηση και να τη μετατρέψουν σε όπλο δύναμης και ανεξαρτησίας. Άλλα ποικίλα θέματα που γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας είναι η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η ομοφυλοφιλία, οι οικογενειακές σχέσεις, η κατάθλιψη, η μόλυνση του περιβάλλοντος, η εκπαίδευση, η αλλοτρίωση, η τεχνολογική πρόοδος. Ας δούμε κάποια αποσπάσματα από τον πιο γνωστό ίσως εκπρόσωπο του είδους, Shane Koyczan:
H προφορική ποίηση ξεκίνησε να γίνεται γνωστή από το Σικάγο των Η.Π.Α. μέσω του κινήματος “slam”. Με τον όρο αυτό εννοούμε τους διαγωνισμούς απαγγελίας ποιημάτων που ξεκίνησαν το 1984 με πρωτοβουλία του ποιητή Marc Kelly Smith, ο οποίος απέκτησε το ψευδώνυμο Slam Papi. Στις εκδηλώσεις αυτές, ένας δημιουργός καλείται να παρουσιάσει μια σύντομη παράσταση με κριτές τυχαίους παρευρισκόμενους. Βασικός σκοπός των εκδηλώσεων αυτών ήταν η ποίηση να ξεφύγει από τη στείρα ακαδημαϊκή μελέτη και να αποτελέσει παράθυρο για όλους. Κι έτσι έγινε.
Ωστόσο, οι ρίζες της προφορικής ποίησης δεν εντοπίζονται στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, αλλά στις απαρχές της ανθρώπινης ύπαρξης. Η νεογέννητη ποίηση στην ιστορία των πολιτισμών συνήθως εμφανίζεται σε προφορική μορφή και έπειτα, όταν ο γραπτός λόγος ωριμάσει, καταγράφεται. Ας θυμηθούμε τα παραμύθια, τις παροιμίες, το δημοτικό τραγούδι και κυρίως τα ομηρικά έπη, τα οποία απαγγέλλονταν από ραψωδούς σε επίσημες εκδηλώσεις και καταγράφηκαν επίσημα μόλις τον 6ο αιώνα π. Χ.
Συμπερασματικά, η “spoken word poetry”αποτελεί έναν ύμνο στη δημιουργικότητα και στέκεται ενάντια στην αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου. Γνωστοί εκπρόσωποι της είναι η Sarah Kay, ο Phil Kaye, η Kate Tempest, ο Saul Williams, ο Harry Baker. Από την Αμερική σταδιακά κατέφθασε σε όλο τον κόσμο και πια έχει λάβει διαστάσεις φαινομένου, λόγω των κοινωνικών δικτύων. Χιλιάδες θαυμαστές εντοπίζονται σε χώρες όπως η Γαλλία, οι Φιλιππίνες ή η Κίνα. Αναμένεται να δούμε ποια θα είναι η επίδραση της στη χώρα μας.
Ρία Ροροπούλου