Σε ένα από τα βιβλία του ο Ερνεστ Χέμινγουεϊ κάνει λόγο για μερικούς απόκληρους της ζωής, οι οποίοι, μέσα στις δυσκολίες που τους δημιουργούν οι συγκυρίες μα και οι επιλογές τους, βγαίνουν νικητές. Ομως η νίκη είναι πύρρειος, διότι κάθε φορά πληρώνουν ένα πολύ ακριβό τίμημα για το δρόμο που επέλεξαν, μέχρι την τελική τους πτώση. Δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι η τόλμη τους τούς οδήγησε σε αυτή την κατάσταση και το θράσος του τούς έδειχνε το δρόμο. Οσο και αν διαφωνεί κανείς με αυτή την πρακτική, όσο απόμακρη και αν του φαίνεται αυτή η λογική, δεν θα πρέπει ποτέ να ξεχνάει το εξής στοιχείο. Κάθε άνθρωπος πάνω στον πλανήτη, από τη στιγμή που αρχίζει να υπάρχει, έχει ένα πολύ βασικό δικαίωμα. Το δικαίωμα στη ζωή.
Τί είναι όμως τα δικαιώματα; Αν κοιτάξουμε πίσω στο χρόνο, θα παρατηρήσουμε ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες διακρίνονταν από μια αναρχία. Ηταν λογικό αυτές λοιπόν, προκειμένου να συνεχίσουν να υφίστανται, να οργανωθούν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να εξασφαλιστεί η ελάχιστη απαραίτητη λειτουργικότητα, για να μην εκλείψουν. Ετσι, οι πρώτοι άτυποι κανόνες θεσπίστηκαν και η πολυπόθητη δομή κατακτήθηκε. Σιγά σιγά άρχισαν να κατοχυρώνονται και οι διάφοροι κοινωνικοί ρόλοι, οι οποίοι θα διέκριναν όλα τα άτομα που ζούσαν και δρούσαν μέσα σε αυτές τις κοινωνικές δομές. Το στοιχείο της αυθαιρεσίας ήταν κυρίαρχο, καθώς δεν υπήρχαν κάποιες οδηγίες διανομής των κοινωνικών ρόλων. Ετσι, όλοι και όλες έκαναν αυτά που είχαν τη δυνατότητα να κάνουν. Συνάμα με την αυθαιρεσία πρέπει να συνυπολογιστούν και άλλοι δύο παράγοντες, οι οποίοι διαμόρφωσαν το σημερινό κοινωνικό σκηνικό. Αυτοί είναι το ένστικτο και η λογική. Το πρώτο οδήγησε τους ανθρώπους στο να θέσουν τις βάσεις για τη μετέπειτα συμπεριφορά τους απέναντι σε όλα τα πράγματα και τις καταστάσεις που είχαν να αντιμετωπίσουν στο εγγύς και στο απώτερο μέλλον. Η δεύτερη τους βοήθησε να οργανώσουν καλύτερα τα ορμέμφυτά τους και να τα κωδικοποιήσουν, ώστε να κατανοούν πλήρως τους λόγους για τους οποίους αντιδρούν, όπως αντιδρούν σε οποιαδήποτε περίπτωση.
Ολη η ζωή διακρινόταν πάντοτε από υποχρεώσεις, οι οποίες σχετίζονταν με την επιβίωση του ανθρώπινου γένους. Μαζί όμως με τις υποχρεώσεις συνυπάρχουν και τα δικαιώματα, τα οποία κρίνονται απαραίτητα για μια κοινωνία υγιή, λειτουργική και εύρυθμη. Δυστυχώς, η ανθρώπινη φύση αποδεικνύεται αρκετά πονηρή, σε βαθμό να υπακούει μόνο ό,τι ορίζει το ατομικό συμφέρον. Η έννοια της συλλογικότητας καταστρατηγείται από τη στιγμή που οι καρποί μιας προσπάθειας είναι πολύ γλυκείς και κανείς δεν επιθυμεί να τους μοιραστεί πλέον. Τότε είναι που αρχίζουν να εμφανίζονται οι διακρίσεις στο προσκήνιο. Από τις πιο ασήμαντες περιπτώσεις στις πιο σημαντικές και από τις πιο φανερές μέχρι τις απόκρυφες, μια διάκριση δεν αλλάζει προσωπείο. Είναι εκεί, με σκοπό να διαταράξει την ισορροπία της ανθρώπινης ψυχής και να οδηγήσει το ρού της ιστορίας εκεί όπου συμφέρει τους ολίγους. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Ολα τους αφορούν την καταπάτηση δικαιωμάτων των ανθρώπων, οι οποίοι κάνουν μεγάλους αγώνες για να συνυπάρξουν με τους διπλανούς τους σε έναν κόσμο, ο οποίος διακρίνεται από ομοιομορφία. Το καθολικά όμοιο μπορεί να γίνει βαρετό. Το διαφορετικό είναι επιθυμητό, οφείλεται όμως να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις. Να υπάρχουν ανοχή και σεβασμός απέναντι σε άτομα και συμπεριφορές που παρεκλίνουν λιγότερο ή περισσότερο από τις κοινωνικές νόρμες.
Το όποιο κατεστημένο επιβάλλεται είτε δια της συνηθείας είτε δια της πυγμής. Σε μια ζούγκλα όπως οι σύγχρονες κοινωνίες, η αγροτική, η μεσοαστική και η αστική, τα δεδομένα παραμένουν αναλλοίωτα χιλιάδες χρόνια τώρα. Στις περισσότερες περιπτώσεις το δίκαιο του ισχυροτέρου επικαλύπτει τα ‘’θέλω’’ των ανυπεράσπιστων και τους αφήνει μόνο τα ‘’πρέπει’’. Η ψυχολογική κατάσταση που αναπτύσσουν αυτά τα άτομα ανακαλεί, εν μέρει, το Σύνδρομο της Στοκχόλμης, καθώς ένα άτομο εθίζεται σε αυτό το κοινωνικό τοπίο και παθητικοποιειται, με αποτέλεσμα να αδυνατεί να αντιδράσει. Ομως η νόηση δεν είναι προνόμιο μιας χούφτας ανθρώπων. Οποιος έχει το κουράγιο να παλέψει για τη διατήρηση των κεκτημένων, οφείλει να αφυπνίζει και τους υπόλοιπους για χάρη της εξέλιξης και της ομαλότητας, η οποία οδηγεί στην ευτυχία. Μια ημέρα μηδενικών διακρίσεων μπορεί να φαντάζει ουτοπική, την ίδια στιγμή όμως φαντάζει ελπιδοφόρα για το μέλλον του πλανήτη. Χαράζει το δρόμο προς μια διεθνή συνεννόηση, όπου όλες οι σκέψεις θα υπάρχει η δυνατότητα να αναλύονται επαρκώς και να εφαρμόζονται προς εξυπηρέτηση όλης της ανθρωπότητας, δίχως προτεραιότητα σε ιδιωτικές ανάγκες, ούτε μίσος για συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες.
Εάν θέλουμε όλοι μας να συνεχίσουμε να έχουμε την υπόσταση που μας διακρίνει από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο, οφείλουμε να έχουμε τη σκέψη μας ενεργή και να αρνούμαστε την εφαρμογή μικροδιευκολύνσεων, οι οποίες θα σημαίνουν αυτομάτως τον περιορισμό κάποιου άλλου.
Γρηγόρης Χατζηλαμπρινός