Σκηνοθετώντας τη ζωή

..Το ζήτημα είναι από που βλέπει κανείς τον ουρανό
Εγώ τον έχω δει από καταμεσής της θάλασσας..
Οδυσσέας Ελύτης

Μέσα στην ακατάπαυστη ροή των πραγμάτων όπου ο άνθρωπος είναι η μοναδική σταθερή αξία, καθένας από εμάς αναλαμβάνει δύο ρόλους ιδανικά, του δράστη και του θεατή ή έναν από τους δύο. Συμμετέχουμε ενεργά στα πράγματα αφού τα επεξεργαστούμε με την όραση και τη νόηση ή και αντίστροφα, επιλέγουμε να επεξεργαστούμε τα δεδομένα μετά τη συμμετοχή μας σε αυτά. Όταν κάποιος κοντοστέκεται για να παρατηρήσει τη ζωή και τον εαυτό του μέσα στα σπάργανά της μπορεί να το κάνει είτε ως κοινός θεατής είτε ως σκηνοθέτης.

Ο κοινός θεατής είναι απλός παρατηρητής των γεγενημένων ανεξαρτήτως αν συμμετέχει ή όχι σε αυτά. Μέσα στο πεπερασμένο του οπτικό πεδίο κοιτάζει αλλά δεν βλέπει τις μικρές λεπτομέρειες, τις διαφορές που κάνουν τα πράγματα και τα πρόσωπα ξεχωριστά, τα περιγράμματα που ορίζουν και δίνουν υλική υπόσταση σε κάθε τι σημαντικό. Αντ’ αυτού βλέπουν τα πράγματα ως άυλες μάζες, ως ακαθόριστες μορφές χωρίς ύφος, είδος και υφή σαν τους ασθενείς με αστιγματισμό που κλείνουν ελαφρώς τα μάτια προκειμένου να διακρίνουν τις φιγούρες σε απόσταση μακρινή. Αυτό οφείλεται στη βιασύνη τους να παρατηρούν ασθματικά το αντικείμενο παρατήρησηςαπαξιώνοντας όμως τον τρόπο παρατήρησης, με άλλα λόγια εστιάζουν στο “τι” περισσότερο από ό,τι στο “πώς” της παρατήρησης. Ανάλογη βέβαια με τη βιασύνη τους να παρατηρήσουν είναι η βιασύνη τους να εξαγάγουν συμπεράσματα που βασίζονται και αυτά σε μια περιοριστική θέαση.

Από την άλλη, όποιος παιδεύει αρκετα την όρασή του μπορεί να αποκτήσει τη ματιά του σκηνοθέτη. Το βλέμμα του σκηνοθέτη είναι διεισδυτικό γιατί έχοντας επεξεργαστεί αναλυτικά τα δεδομένα και έχοντας απορροφηθεί από την ομορφιά ή την ασχήμια των πραγμάτων, θέτει τους δικούς του όρους θέασης. Η επιλογή της οπτικής γωνίας και της θέσης από την οποία θα παρακολουθήσουμε τα πράγματα, το πόσο θα απομακρυνόμαστε ή θα εστιάζουμε κάθε φορά σε αυτά, το κάδρο που οριοθετεί το θέαμα είναι μερικοί από αυτούς τους όρους. Έτσι το βλέμμα του σκηνοθέτη μπορεί να κοιτάξει ευθεία ή λοξά το αντικείμενο από θέση ανωτερότητας ή κατωτερότητας, από κοντά ή από μακριά. Η επιλογή είναι καθαρά δική του και η κάμερα το φίλτρο του σε ένα παιχνίδι διαμόρφωσης της ποιότητας του θεάματος που μπορεί να διαφέρει πολύ σε σχέση με το αρχικό επιφανειακό αποτέλεσμα. Το έργο της κάμερας στον κοινό θεατή επιτελούν ο νους και οι λειτουργίες του, η διαίσθηση και η αισθητική κρίση.

Στο θέατρο ή στον κινηματογράφο είναι ασυνήθιστο να παίζει κανείς όταν σκηνοθετεί. Ο σκηνοθέτης σπανίως παίζει στο έργο του κυρίως για πρακτικούς λόγους, όταν δεν διακατέχεται από περισσή ματαιοδοξία. Στη σκηνή της ζωής όμως ο μόνος τρόπος για να παίξει κανείς πειστικά το ρόλο του είναι να σκηνοθετήσει το έργο του προηγουμένως.

M.X