Ένα από τα βιβλία που ξεχώρισαν και αγαπήθηκαν ιδιαίτερα από το αναγνωστικό κοινό είναι η Σέρρα του Γιάννη Καλπούζου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός και για πολλές εβδομάδες αναρριχάται σταθερά στις προτιμήσεις των αναγνωστών. Τόσο ο τίτλος όσο και το περιεχόμενο παραπέμπουν σε έναν τόπο βαθιά ριζωμένο στη συνείδηση του ελληνισμού και σε μια κρίσιμη εποχή που καθόρισε την τύχη των πληθυσμών όλης της ανατολικής Ευρώπης.
Η Σέρρα πραγματεύεται την προσωπική ιστορία του Γαληνού Φιλονίδη, όπως αυτός πορεύεται στην Τραπεζούντα των αρχών του 20ου αιώνα. Ο ήρωας, γαλουχημένος με τις αξίες της κλασικής παιδείας και με το πνεύμα του ανθρωπισμού, γίνεται αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων του μαρτυρικού Πόντου. Ο αναγνώστης γίνεται συνοδοιπόρος στις περιπέτειες του ίδιου και της οικογένειας του παρακολουθώντας την επαγγελματική και κοινωνική του ανέλιξη, τους διωγμούς, τη φυλάκιση, τις συνεχείς μετεγκαταστάσεις στην αφιλόξενη ενδοχώρα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Ρωσίας μέχρι και την τελική λύτρωση. Παράλληλα, τον παρακολουθεί να δοκιμάζεται και να ωριμάζει μέσα από τα προσωπικά του διλήμματα, κυρίως όταν καλείται να επιλέξει ανάμεσα στη νόμιμη σύζυγό του και την Αρμενία Τάλιν που εμφανίζεται ξαφνικά στην προγραμματισμένη του ζωή.
Ωστόσο, μέσα από τη μυθοπλασία αναδύεται και η ίδια η ιστορία του Πόντου, της Ελλάδας και της κεμαλικής Τουρκίας, όπως αυτή διαμορφώνεται πια από κίνημα των Νεότουρκων. Με διεισδυτική ματιά και ενδελεχή έρευνα, ο συγγραφέας ξετυλίγει το νήμα της ποντιακής παράδοσης. Επιπλέον, καταγράφει την πορεία της ακμάζουσας ελληνικής κοινότητας τόσο σε οικονομικό όσο και σε πνευματικό επίπεδο, αλλά και την αντίσταση της απέναντι στις αντιξοότητες. Μέσα από ζωντανές περιγραφές ανασυγκροτείται η εικόνα της Τραπεζούντας, η αρχιτεκτονική της, ο τρόπος ζωής των κατοίκων, τα ήθη και τα έθιμα τους και γενικότερα, ένας τόπος τόσο μακρινός και παράλληλα τόσο οικείος.
Η προσωπική ιστορία του κεντρικού ήρωα γίνεται αφορμή να καταγραφεί το δράμα όχι μόνο του ποντιακού ελληνισμού, αλλά και η μεθοδευμένη εξόντωση των Αρμενίων. Οι σφαγές, οι λεηλασίες και οι εκτοπίσεις πληθυσμών που προηγήθηκαν λειτούργησαν ως προάγγελος για την τύχη των Ελλήνων, απόδειξη πως ο άνθρωπος συχνά γίνεται έρμαιο των πολιτικών αποφάσεων. Απόδειξη πως σε τέτοιους σκοτεινούς καιρούς, οι προσωπικές εμπάθειες και η μικροψυχία μπορεί να αποβούν μοιραίες και πως η φύση του ανθρώπου είτε μένει αναλλοίωτη μέσα στο χάος και τη συμφορά είτε κλονίζεται ανεπανόρθωτα.
Κι εκεί, στις πιο κρίσιμες στιγμές, εμφανίζεται η σέρρα. Χορός πολεμικός, ένοπλος, ανδρείος. Χορός τελετουργικός, αρχέγονος, δοσμένος από τους αρχαίους θεούς στον άνθρωπο, υμνημένος σε όλη την αρχαιότητα, με καταβολές που εντοπίζονται στη διονυσιακή λατρεία. Συμβολίζει την κατάρρευση και την ανύψωση, τη διάλυση και την ανασύσταση, τη ζωή και την κατάβαση στον Άδη. Με συμμετοχή όλου του σώματος (σπασίματα), αντιπροσωπεύει πολεμικές κινήσεις που μπορούν να εκτελέσουν οι γενναίοι και οι άριστοι ώστε να οδηγηθούν στη λύτρωση. Άλλωστε, οι γνώστες μαρτυρούν πως πρόκειται για έναν χορό αποκλειστικά ανδρικό, που τον γνωρίζουν ελάχιστοι και μπορούν να τον χορέψουν με ακρίβεια ακόμη λιγότεροι. Μαρτυρούν επίσης πως χορεύεται σε τρία αυτόνομα μέρη διαφορετικής έντασης, αφού πρώτα επέλθει η κατάλληλη ψυχική προετοιμασία των συμμετεχόντων.
Σύμφωνα με τους λαογράφους, η Σέρρα πήρε το όνομα της από τον ποταμό Σέρ(ρ)α που βρίσκεται κοντά στα Πλατάνια της Τραπεζούντας. Ο Πυρρίχιος χορός όμως απαντάται σε όλο τον Πόντο με διαφορετικά ονόματα και παραλλαγές (Τρομαχτόν, Τιναχτόν, Ατσαπάτ, Τογκαλίδικον) και τυπικά λήγει με τον Χορό των μαχαιριών ανάμεσα στους δύο καλύτερους χορευτές. Η σέρρα, ο χορός της φωτιάς κατά πολλούς, όπως και οι άλλοι χοροί, βοήθησαν την ποντιακή κληρονομιά να επιβιώσει και τους ίδιους τους ξεριζωμένους να ριζώσουν ξανά και να προοδεύσουν.
Φέτος, καθώς συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, οι εκδόσεις Ψυχογιός προβαίνουν στην έκδοση 2.000 συλλεκτικών αντιτύπων του επιτυχημένου έργου. Πρόκειται για αριθμημένα αντίτυπα μαύρου χρώματος, τα οποία φέρουν την υπογραφή του συγγραφέα, προκειμένου να τιμηθεί η αιματηρή επέτειος και να γνωρίσει το αναγνωστικό κοινό τα γεγονότα που οδήγησαν στην εκρίζωση του ποντιακού Ελληνισμού από τις πατρογονικές τους εστίες.
Συνοψίζοντας, ως προς τη σύλληψη, το κείμενο του Γιάννη Καλπούζου θεωρείται ιδιαίτερα φιλόδοξο, ικανό να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις και των πιο απαιτητικών αναγνωστών. Η ιστορία εμπλέκεται με τη λογοτεχνία, η πραγματικότητα με τη μυθοπλασία και ο αφηγητής με την τόσο έντεχνη αφήγηση, καταφέρνει να διατηρήσει αμείωτο το ενδιαφέρον ως την τελευταία σελίδα. Με αυτόν τον τρόπο, η Σέρρα δικαίως παραμένει χαραγμένη στη συνείδηση των αναγνωστών ως ένα ξεχωριστό ανάγνωσμα.
Ρία Ροροπούλου