Σύμφωνα με τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (1989), κάθε παιδί έχει δικαίωμα στη ζωή. Κάθε παιδί πρέπει να μεγαλώνει μέσα σ’ ένα κλίμα ειρήνης, αξιοπρέπειας και σεβασμού, ελευθερίας, ισότητας και αλληλεγγύης. Να ζει με την οικογένειά του με ασφάλεια και αγάπη. Να έχει την ελευθερία της έκφρασης, της σκέψης, της θρησκείας, το δικαίωμα στην εκπαίδευση, στην ψυχαγωγία, στην πνευματική και πολιτιστική καλλιέργεια, στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, στην προστασία από κάθε μορφή βίας, εξευτελισμού και εγκατάλειψης …, και σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης να προστατεύεται με κάθε δυνατό μέσον και να δέχεται κάθε υποστήριξη για την ψυχοσωματική του ανάρρωση και την κοινωνική του επανένταξη μέσα σ’ ένα περιβάλλον που ευνοεί την υγεία, τον αυτοσεβασμό και την αξιοπρέπεια του.
«Η κινητήρια δύναμη του πολέμου είναι ο χρυσός». (Πίνδαρος)
Πόλεμος σημαίνει οργανωμένη ένοπλη σύρραξη μεταξύ κρατών. Πόλεμος σημαίνει στέρηση των βασικών αναγκών για επιβίωση, στέρηση της εκπαίδευσης, καταπάτηση της αξιοπρέπειας. Πόλεμος σημαίνει οικονομική, οικιστική, περιβαλλοντική καταστροφή και κυρίως απώλεια ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων. Πόλεμος σημαίνει βία, φόβος, πόνος, φρίκη, θάνατος, εξαθλίωση, ξεριζωμός, ερήμωση. Πόλεμος σημαίνει ορφάνια, χαμένη αθωότητα, κλεμμένη παιδική ζωή, βάναυση αρπαγή παιδικών ονείρων. Πόλεμος σημαίνει σκοτεινές μνήμες, οργή, θυμός, μίσος και αβάσταχτος πόνος που κάνει την καρδιά να αιμορραγεί και να μην μπορεί να ξεχνά. Πόλεμος σημαίνει ανεξίτηλα ψυχολογικά τραύματα που οδηγούν σε σοβαρές, χρόνιες, ψυχικές διαταραχές (άγχος, μετατραυματικό στρες, κατάθλιψη, αυτοκτονικές τάσεις). «Τα προβλήματα ψυχικής υγείας στην πραγματικότητα είναι μια φυσιολογική αντίδραση σε μη φυσιολογικά γεγονότα» (Joshi & O’Donnell) «Οι βασικοί παράγοντες που καθορίζουν τις επιπτώσεις του πολέμου στην ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων είναι η στέρηση βασικών πόρων (νερό, τροφή, στέγη, εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη), οι διαταραγμένες οικογενειακές σχέσεις λόγω απώλειας, χωρισμού ή εκτοπισμού, το στίγμα και οι διακρίσεις που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την ταυτότητα και η ομαλοποίηση της βίας». (Smith, 2001)
«Ένας πόλεμος, ακόμη και ο πιο δίκαιος, συνεπάγεται μια διαρκή παραβίαση της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης» (Edward Gibbon)
Σύμφωνα με την κυβερνητική οργάνωση «Save the children», κατά τη διάρκεια των τελευταίων 10 χρόνων περίπου 10 εκατομμύρια παιδιά έχουν χάσει τη ζωή τους κατά τη διάρκεια πολεμικών συρράξεων στην υφήλιο. Καταλυτικός είναι ο στηρικτικός ρόλος της οικογένειας για την επούλωση των ψυχικών τραυμάτων των παιδιών σε πολεμικές συρράξεις που έχουν βιώσει βομβαρδισμούς κι έχουν γίνει αυτόπτες μάρτυρες της απώλειας ανθρώπινης ζωής ατόμων του οικείου ή μη περιβάλλοντός τους. «Η γονεϊκή αγάπη και η οικογενειακή θαλπωρή έχει αποδειχθεί ότι βοηθούν τα παιδιά να αντέξουν τις αντιξοότητες της ζωής, ακόμη κι ενός πολέμου. Η οικογενειακή συνοχή και η παροχή ενός αισθήματος ασφάλειας αυξάνουν την ανθεκτικότητα στα παιδιά που εκτίθενται σε πολιτικές συγκρούσεις. Το αίσθημα της αγάπης και της ασφάλειας κρίνεται ως εξισορροπητικός παράγοντας στην ένταση των μετατραυματικών αντιδράσεων των παιδιών». (Β. Δασκαλάκη)
Ο υποσιτισμός, οι επιδημίες, η ελλιπής υγειονομική περίθαλψη, η έκθεση σε εκρηκτικές ύλες, η στρατολόγηση με τη βία στο στρατό, η πώληση σε σκλαβοπάζαρα, η σωματική και σεξουαλική κακοποίηση, είναι κάποια από τα δεινά που βιώνουν τα αθώα και ανυπεράσπιστα θύματα ενός πολέμου που δεν είναι κανείς άλλος παρά τα παιδιά. «Είναι απαραίτητο να παρέμβουμε για να προστατέψουμε αυτά τα παιδιά και να αποτρέψουμε την επιδείνωση αυτών των ψυχικών και συναισθηματικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν προκειμένου να επηρεαστούν το λιγότερο δυνατόν στο μέλλον. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι γονείς και οι ψυχολόγοι πρέπει να κάνουν ό,τι μπορούν για να υποστηρίξουν αυτά τα παιδιά όσο το δυνατόν περισσότερο. Τα κέντρα αποκατάστασης σε ειδικά διαμορφωμένα σχολεία ή ορφανοτροφεία με τις κατάλληλες ειδικές δομές μπορούν να προσφέρουν την αίσθηση της κοινότητας που τόσο συχνά χάνουν τα παιδιά που μεγαλώνουν σε εμπόλεμες ζώνες και να τα βοηθήσουν να χτίσουν ένα μέλλον με λιγότερες ψυχολογικές διακυμάνσεις».(Β. Δασκαλάκη)
Θεωρώ ότι το τραγούδι «Το παιδί με το ταμπούρλο» (στίχοι Ν. Γκάτσου, μουσική σύνθεση Γ. Χατζηνάσιου, ερμηνεύτρια Νανά Μούσχουρη) σκιαγραφεί με τον καλύτερο τρόπο τα παιδιά του πολέμου.
Ζούσε κάποτε στον κόσμο τον αγιάτρευτο
ένα αγόρι ξεχασμένο κι απροστάτευτο.
Είχε ένα μικρό ταμπούρλο και το βάραγε.
Τι ψυχή βασανισμένη να ’ταν άραγε;
Ταμ ταμ ταμ ταμ
Η γειτονιά του δε το κράταγε.
Ταμ ταμ ταμ ταμ
Τους δρόμους πήρε και περπάταγε.
Ταμ ταμ ταμ ταμ
Μα κάπου πόλεμος γινότανε.
Τι τα θέλει τα βιβλία και τα γράμματα;
Σ’ όλους έρχονται μια μέρα τα γεράματα.
Η ζωή κυλάει με δάκρυα και με κλάματα.
Ταμ ταμ ταμ ταμ
Κανένας τόπος δεν τον χώραγε.
Ταμ ταμ ταμ ταμ
Τις ερημιές μακριά προχώραγε.
Ταμ ταμ ταμ ταμ
Ούτ’ ένα φύλλο δεν κουνιότανε.
Ταμ ταμ ταμ ταμ
Μα κάπου πόλεμος γινότανε.
Νύχτα μέρα περπατούσε ασταμάτητα,
σε λαγκάδια φουντωμένα, δάση απάτητα.
Μα στου ποταμού την άκρη που αργοκύλαγε,
το τσακάλι του πολέμου παραφύλαγε.
Ταμ ταμ ταμ ταμ
Με τ’ άγριο νύχι του σημάδεψε
Ταμ ταμ ταμ ταμ
και μια ζωούλα ακόμα κλάδεψε.
Ταμ ταμ ταμ ταμ
Τ’ αγόρι λες ονειρευότανε,
Ταμ ταμ ταμ ταμ
μα γύρω πόλεμος γινότανε.
Κι όταν τις κορφές απάνω μέρα χάραξε
στη μικρή καρδιά του μέσα κάτι σπάραξε.
Έτσι πέρασε στη χώρα του αμίλητου
και τ’ αγρίμια του άλλου κόσμου γίναν φίλοι του.
Ταμ ταμ ταμ ταμ
Της γης ο κόρφος δεν τον χώρεσε.
Ταμ ταμ ταμ ταμ
Στον ουρανό βαθιά προχώρησε.
Ταμ ταμ ταμ ταμ
Ταμπούρλο πια δεν ακουγότανε,
Ταμ ταμ ταμ ταμ
μα πάντα πόλεμος γινότανε.
Ταμ ταμ ταμ ταμ
Ταμπούρλο πια δεν ακουγότανε,
Ταμ ταμ ταμ ταμ
μα πάντα πόλεμος γινότανε.
Σαν σταματήσουν τα τύμπανα του πολέμου, στην καλύτερη περίπτωση, αυτά τα παιδιά και οι επόμενες γενιές, εφόσον διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους ως έθνος και κράτος, θα κληθούν, με ανείπωτες θυσίες να συντελέσουν στην αναγέννηση του έθνους, στην αναδιάρθρωση και υλικοτεχνική ανοικοδόμηση εκ του μηδενός του οικιστικού περιβάλλοντος της χώρας τους, στη δημιουργία βασικών υποδομών (μεταφορικά, τηλεπικοινωνιακά και ενεργειακά δίκτυα, δίκτυα ύδρευσης κ.α.), στην αποκατάσταση των περιβαλλοντικών καταστροφών λόγω των βομβαρδισμών, των ανατινάξεων, των πυρκαγιών, της χρήσης χημικών/πυρηνικών όπλων κ.α. κατά τη διάρκεια του πολέμου, στην επίλυση κοινωνικών προβλημάτων (ένδεια, ανεργία, έλλειψη κατοικίας, έλλειψη τροφής και φαρμάκων, αλλαγή τύπου της οικογένειας λόγω εκτοπισμού, χωρισμού ή απώλειας μελών της κ.α.) και στην ανάκαμψη της κατεστραμμένης οικονομίας (γεωργία, κτηνοτροφία, εμπόριο, βιοτεχνία, βιομηχανία, τεχνολογία) έχοντας ως θεμέλια την ειρήνη, τη δικαιοσύνη την ισότητα, την παιδεία, τον σεβασμό στη ζωή και τη δημοκρατία, τη θρησκεία, τα πιστεύω, τα ήθη και τα έθιμα και όλα τα πολιτισμικά και πολιτιστικά στοιχεία που τα χαρακτηρίζουν ως έθνος και ως λαό. Διαφορετικά, θα πάρουν τον δρόμο του ξεριζωμού, του εκτοπισμού, της προσφυγιάς ή θα υποστούν τον ζυγό του κατακτητή με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τα ίδια και την πατρίδα τους.
Σύμφωνα με τον Πλούταρχο: «Ο πόλεμος σαν χείμαρρος παρασέρνει και επιφέρει τα πάντα, μόνο την παιδεία δεν μπορεί να εξαφανίσει». «Επειδή οι πόλεμοι αρχίζουν στο νου των ανθρώπων, γι’ αυτό στο νου των ανθρώπων πρέπει να οικοδομήσουμε την προστασία της Ειρήνης» (Ιδρυτική Πράξη της UNESCO, 1945). «Η ειρήνη δε σημαίνει απλά και μόνο την απουσία πολέμου ή την άρνηση της ένοπλης σύρραξης. Είναι περισσότερο από αυτό. Είναι μια κατάσταση, μια διαδικασία μόνιμης, δίκαιης και δημιουργικής ειρήνης, βασισμένης στον καθολικό σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου, στην απαγόρευση κάθε καταπίεσης, όπου οι λαοί θα έχουν εγγυημένο το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση, όπου πρέπει να καταργηθεί κάθε κατοχή, κυριαρχία, εξουσία ξένων δυνάμεων πάνω σε κράτη και λαούς». (Περράκης, 1990) Και για να επιτευχθεί αυτό: «Η εκπαίδευση αποτελεί τη βασική προϋπόθεση για να μπορέσει η ανθρωπότητα να υλοποιήσει τα ιδανικά της ειρήνης, της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης». (UNESCO)
Πιστεύω ότι είναι χρέος όλων μας να συμβάλλουμε δυναμικά, ο καθένας από το δικό του μετερίζι, στον τερματισμό των πολεμικών συρράξεων στον πλανήτη μας. Μόνον η ΕΙΡΗΝΗ σέβεται και προστατεύει το ύψιστο αγαθό στον κόσμο που είναι η ΖΩΗ. Αυτή, παρά τις όποιες δυσκολίες, είναι η μόνη που εγγυάται την ψυχοσυναισθηματική ισορροπία, την κοινωνικοπολιτισμική και υλικοπνευματική ευημερία και πρόοδο των λαών και ιδιαιτέρως των παιδιών. Η ΕΙΡΗΝΗ είναι αυτή που σαν μάνα αγαπά και αγκαλιάζει τον κόσμο όλο, σέβεται και προστατεύει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την ατομική ελευθερία, το αξιακό σύστημα και τα ανθρώπινα δικαιώματα μικρών και μεγάλων. Είναι αυτή που διασφαλίζει την ανάπτυξη του διαλόγου, τη συνεργασία, την κοινωνικοπολιτική σταθερότητα και την πνευματική πρόοδο μέσω της τήρησης του Διεθνούς Δικαίου, της συνεχούς επαγρύπνησης και των διαρκών αγώνων όλων μας. Η ΕΙΡΗΝΗ είναι αυτή που εξασφαλίζει για τα παιδιά έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από Ελευθερία, Ισότητα, Δικαιοσύνη, Σεβασμό, Αξιοπρέπεια, Ασφάλεια και Αλληλεγγύη· δηλαδή ένα Κράτους Δικαίου.
«Αν έστω και ένα παιδί σε κάποια άκρη του κόσμου πεθαίνει από την πείνα ή τον πόλεμο, τότε ο πολιτισμός μας έχει αποτύχει οικτρά» (Ν. Καζαντζάκης)
Συγγραφή και Επιμέλεια Άρθρου
Μαρία Τάνου Ανδρειανού