Πρόσωπα: Πηνελόπη Δέλτα, 79 χρόνια από τον θάνατό της

Στις 2 Μαΐου του 1941, φεύγει από την ζωή η σημαντικότερη, ίσως, γυναικεία φυσιογνωμία του Ελληνισμού του 20ου αιώνα. Μία φιγούρα που μέσα από τα έργα της, όχι μόνο στην βυζαντινή ιστορία αλλά γύρω από ολόκληρο τον Ελληνισμό, άφησε πίσω της σημαντικά εφόδια της κληρονομιάς μας.

Γεννημένη το 1874 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ήταν το τρίτο παιδί του Εμμανουήλ Μπενάκη και της Βιργινίας Χωρέμη. Είχε δύο μεγαλύτερα αδέλφια, την Αλεξάνδρα και τον Αντώνη (φωτογραφία), τον γνωστό “Τρελαντώνη” του ομώνυμου βιβλίου της, ενώ μετά τη γέννηση της Πηνελόπης ακολούθησαν άλλα τρία παιδιά. Ο πατέρας της ήταν μεγαλέμπορος βαμβακιού στην Αλεξάνδρεια για αυτό και πέρασε τα περισσότερα παιδικά της χρόνια εκεί, αλλά με πολλά ταξίδια στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Το μεγαλοαστικό περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε της παρείχε κάθε δυνατότητα για παιδεία και πνευματική καλλιέργεια, ενώ η αυταρχική ανατροφή της, την διαμόρφωσε σε έναν εύθραυστο σχετικά χαρακτήρα που πολλές φορές έβρισκε αδιέξοδο σε ακραίες επιλογές…

pinelopi&aderfos.freeminds.gr

 

Η Πηνελόπη έμαθε ξένες γλώσσες, ζωγραφική και ανάγνωση και ήταν μια υποδειγματική κόρη. Υποχρεούνταν να εμφανίζεται στις κοσμικές συγκεντρώσεις της ελληνικής παροικίας, όπου και γνώριζε αρκετό κόσμο του χώρου της. Όταν η οικογένεια Μπενάκη μετακόμισε προσωρινά στην Αθήνα το 1882, η Πηνελόπη παντρεύτηκε τον πλούσιο έμπορο Στέφανο Δέλτα, ύστερα από την γνωριμία μέσω του θείου της. Αρχικά δήλωσε την άρνηση της με απόπειρα αυτοκτονίας, κατέληξε μαζί του ωστόσο και απέκτησε τρεις κόρες, τη Σοφία (μετέπειτα Μαυροκορδάτου), τη Βιργινία (μετέπειτα Ζάννα και γιαγιά του πρώην Πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά) και την Αλεξάνδρα (μετέπειτα Παπαδοπούλου).
pinelopidelta.freeminds.gr

Μετά την Εθνική καταστροφή του 1897 και την επιστροφή του Στέφανου Δέλτα από τον πόλεμο, η οικογένεια επανεγκαθίσταται στην Αλεξάνδρεια. Η Πηνελόπη ήταν υποδειγματική μητέρα, αγαπούσε και φρόντιζε τα παιδιά της ενώ στεκόταν στο πλευρό του συζύγου της με την αυστηρότητα που όριζε η ηθική της. Οι εκδηλώσεις στις οποίες συνόδευε πάντα τον Στέφανο, την έβαλαν στον πιο κοσμικό κύκλο της εποχής εκεί όπου γνώρισε τον μεγαλύτερο και παράνομο έρωτα της ζωής της, τον Ίωνα Δραγούμη.

pinelopidelta.mothership.freeminds.gr

Ο Ίων τότε ήταν υποπρόξενος της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια. Ερωτεύτηκαν αμέσως και το παράνομο ειδύλλιο άντεξε για χρόνια με ένα είδος πλατωνικής αγάπης. Η Πηνελόπη ομολόγησε τα πάντα στον σύζυγό της για να είναι ειλικρινής απέναντι στον εαυτό της, αλλά δεν τον εγκατέλειψε ποτέ, διέπραξε όμως δύο απόπειρες αυτοκτονίας. Η παράνομη σχέση τους έληξε οριστικά το 1908 όταν ο Δραγούμης γνώρισε και ερωτεύτηκε την Μαρίκα Κοτοπούλη, αλλά ο ανεκπλήρωτος έρωτας στην καρδιά της Πηνελόπης έμεινε για πάντα,αφού ήταν τότε που φόρεσε τα μαύρα και δεν τα ξανά έβγαλε από πάνω της μέχρι το τέλος της ζωής της. Βρίσκει μία μικρή διέξοδο όταν άρχιζει να ξεδιπλώνει το ταλέντο της πάνω στην συγγραφή και κάπου εδώ εγκαινιάζεται η αλληλογραφία της με τον Γάλλο βυζαντινολόγο Γκυστάβ Σλυμπερζέ, αυτός που την βοήθησε στη συγγραφή των βυζαντινών μυθιστορημάτων της. Η θλίψη της όμως για την μεγάλη της αγάπη βρίσκεται σε κάθε μικρό χαρτί του σπιτιού της…

                                                    “Ξέρω μόνο πως σ’ αγαπώ, τ’ ακούς, Ίων;

                                                     σ’ αγαπώ άγρια και θέλω την αγκαλιά σου

                                                     και το στόμα σου που φιλεί φρικτά,

                                                     σε θέλω όλον, όλον, δικό μου για πάντα”

 

Το πρώτο της μυθιστόρημα για την Βυζαντινή αυτοκρατορία, εκδίδεται το 1909, από την Φρανκφούρτη που είχε μετακομίσει τα τελευταία χρόνια, με τίτλο “Για την Πατρίδα“, το δεύτερο έρχεται σύντομα “Τον Καιρό του Βουλγαροκτόνου” ενώ το στρατιωτικό κίνημα στο Γουδή, που συνέβη την ίδια χρόνια, την ενέπνευσε να γράψει το “Το Παραμύθι χωρίς Όνομα” το 1911.

pinelopi&venizelos.freeminds.gr

Το 1916 η οικογένεια μετακομίζει για τελευταία φορά στην Αθήνα όπου και μένει οριστικά, εκεί ο πατέρας της έχει εκλεγεί Δήμαρχος και η Πηνελόπη αναπτύσσει σχέσεις με μεγάλα ονόματα της εποχής όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Τελειώνει το επόμενο βιβλίο της με τίτλο “Η ζωή του Χριστού” και την ίδια εποχή η μεγάλη αυτή προσωπικότητα έρχεται αντιμέτωπη με νέα δοκιμασία: την διάγνωση της σκλήρυνσης κατά πλάκας. Δεν πτοείται και αναλαμβάνει δύο αποστολές στην Ανατολική Μακεδονία μέσα στην καρδία του Μακεδονικού αγώνα για να βοηθήσει ομήρους από τη Βουλγαρία και να συλλέξει στοιχεία για το επόμενο βιβλίο της. Η δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη, το 1920, από φανατικούς βενιζελικούς -υπό τις διαταγές του ίδιου του πατέρα της- θα την αφήσει ένα ψυχολογικό ράκος. Πέντε χρόνια αργότερα την χτυπά αλύπητα η πολυομυελίτιδα, καθηλώνοντάς την σε αναπηρικό αμαξίδιο. Έζησε έτσι για 16 χρόνια και το 1939 τελειώνει το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα το οποίο αφηγείται σε τρεις τόμους τη ζωή της Δέσποινας, μιας δραστήριας γυναίκας που η κοινωνία της εποχής της την περιόριζε σε ένα χρυσό κλουβί. Εν τω μεταξύ εκδόθηκαν άλλα τρία μυθιστορήματα αλλά η Πηνελόπη “παλεύει” σκληρά με την ασθένειά της μέχρι που λυγίζει…

delta.biography.freeminds.gr

Στις 27 Απριλίου του 1941, τα γερμανικά στρατεύματα καταλαμβάνουν την Αθήνα, είχε έρθει η ώρα για την Πηνελόπη να προσπαθήσει να αυτοκτονήσει ακόμα μία φορά, παίρνοντας δηλητήριο. Τελικά φεύγει από την ζωή πέντε μέρες αργότερα στις 2 Μαΐου του 1941. Είχε ζητήσει στο γράμμα που άφησε να μην ταφεί σε πλάκα, ούτε να γίνει κηδεία αλλά να θαφτεί στον κήπο του σπιτιού της όπως και έγινε, εκεί που έχει χαραχτεί η λέξη ΣIΩΠH.

“Παιδιά μου, ούτε παπά, ούτε κηδεία. Παραχώστε με σε μια γωνιά του κήπου, αλλά μόνο αφού βεβαιωθείτε ότι δεν ζω πια. Φροντίστε τον πατέρα σας. Τον φιλώ σφιχτά. Π.Σ. Δέλτα”

Το τελευταίο της έργο “Ρωμιοπούλες” παρέμεινε ανέκδοτο επί 75 χρόνια, εκδόθηκε το 2014 από τις εκδόσεις Ερμής, με επιμέλεια του δισέγγονού της Αλέκου Π. Ζάννα. Ο λόγος των βιβλίων της υπήρξε απλός, στοργικός και διδακτικός για κάθε ελληνόπουλο που την  έμαθε μέσα από τα έργα της. Είναι αδιαμφισβήτητα η σημαντικότερη γυναικεία μορφή του συγγραφικού ελληνικού κόσμου και υπόδειγμα ηθικής μέσα στο διαχρονικό και γεμάτο αξίες κόσμο που δημιούργησε.

 

Επιστολή της Πηνελόπης Δέλτα στον Ίωνα Δραγούμη (27 Ιουλίου 1906)

Μένω ακόμη ένα χρόνο, σου το έγραψα· αν με θέλεις ύστερα, αν δεν αλλάξεις, Ιων μου, αν θέλεις τότε, πάρε με… Και τώρα όμως αν με ήθελες δεν θα μπορούσα να σου πω πια όχι· τώρα δεν ξέρω πια τι θα πει τιμή και λόγος και όρκος· ξέρω πως στον κόσμο κάπου ζεις εσύ, πως μ’ αγαπάς ακόμη, πως εσύ μπορείς να γίνεις δικός μου όποταν σε φωνάξω. Ιων μου, δεν σε φωνάζω· μα αν με θελήσεις ποτέ, ξέρεις πού είμαι· σε περιμένω πάντα και σ’ αγαπώ σαν Μήδεια, είσαι το μόνο δίλημμα που ζει μέσα μου με φρικτή ένταση· τ’ άλλα όλα πέθαναν, η αγάπη σου τα σκότωσε! Μη με φοβηθείς· αγαπώ άγρια, μα αγαπώ με φοβερή tendresse το χλωμό παιδί που με φίλησε στο στόμα εκεί στα πεύκα. Ιων μου, θα πεις πως είμαι τρελή, και το ξέρω, μα όπως εκείνο το βράδυ, που πρώτη φορά με ξανάβλεπες, ύστερα από την πρώτη απόπειρα, ήσουν “τρελός για μένα”, έτσι κι εγώ είμαι τρελή για σένα… Και μεθώ και δεν ξέρω πια να λογαριάσω τι θα πει “τιμή” και “λόγος”. Ξέρω μόνο πως σ’ αγαπώ, τ’ ακούς, Ιων; σ’ αγαπώ άγρια και θέλω την αγκαλιά σου και το στόμα σου που φιλεί φρικτά, σε θέλω όλον, όλον, δικό μου για πάντα, και πονώ αλύπητα και ανυπόφορα, και μ’ έρχεται να φύγω απόψε, πριν από το γράμμα μου, να μη σου μιλήσω πια, να μη σου γράψω “σ’ αγαπώ”, μόνο να έλθω εκεί, να ορμήσω στο σπίτι σου, να χυθώ στο λαιμό σου, και χωρίς λέξη, να πνίξω την αναπνοή σου, φιλώντας σε στο στόμα, ως που να κλείσεις τα μάτια σου και να πέσει το κεφάλι σου στον ώμο μου, χλωμό και αποκαμωμένο, μισοπεθαμένο από συγκίνηση και πόνο και χαρά που σκοτώνει. Το ξέρω πως είμαι τρελή· μα η αγάπη κάποιον τρελαίνει…”.

 

Β.Κ.