Συχνά ακούω να γίνεται επιπόλαιη χρήση του όρου «ψυχαναγκασμός». Και εγώ την έχω χρησιμοποιήσει για να αναφερθώ σε κάποια αλλόκοτη ιδιοτροπία μου, πχ όταν στρώνω το κρεβάτι και θέλω να ισαπέχει το σεντόνι και στις δυο πλευρές. Άλλος μπορεί να ταυτίζεται με την Μόνικα από τα Φιλαράκια και να βαφτίζει τον εαυτό του «ψυχαναγκαστικό με την καθαριότητα», άλλος «ψυχαναγκαστικό με την τάξη» επειδή του αρέσει να οργανώνει τα βιβλία του με αλφαβητική σειρά κτλ. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις αυτό που κάνουμε είναι να τονίζουμε κάποια συγκεκριμένη ιδιοτροπία μας, κάνοντας την να φανεί σαν ένα χαριτωμένο χαρακτηριστικό γνώρισμα.
Στην πραγματικότητα όμως ο Ψυχαναγκασμός δεν είναι μια ιδιοτροπία. Η επιστημονική του ονομασία είναι Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (Obsessive-Compulsive Disorder) και είναι μια ψυχική ασθένεια που σε κάνει να φοβάσαι το ίδιο σου το μυαλό. Ορίζεται ως: «Αγχώδης διαταραχή που χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες και ενοχλητικές σκέψεις (ιδεοληψίες) που ακολουθούνται από επαναλαμβανόμενες τελετουργικές συμπεριφορές που το άτομο αισθάνεται υποχρεωμένο να εκτελέσει (καταναγκασμοί)»
#ΙΔΕΟΛΗΨΙΕΣ
Φαντάσου πως είναι όταν έχει κολλήσει στο μυαλό σου ένα τραγούδι. Μόνο που αντί για το Τίκα τάκα είναι η σκέψη να σκοτώσεις τον καλύτερο σου φίλο. Σχεδιασμένη με την τελευταία λεπτομέρεια. Και αυτή η σκέψη επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά. Δεν είσαι θυμωμένος με τον φίλο σου, δεν σου έχει κάνει κάτι, ούτε είσαι βίαιος σαν άνθρωπος γενικότερα, αλλά παρ’όλα αυτά συνεχίζει να παίζει αυτή η σκέψη στο μυαλό σου, ο,τι και αν κάνεις. Ναι, είναι τραβηγμένο παράδειγμα , θυμίζει και λίγο Criminal Minds, αλλά κάπως έτσι είναι το κομμάτι των ιδεοληψιών της ΙΨΔ. Παρεμβατικές, ανεπιθύμητες, ενοχλητικές σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις που δεν φεύγουν με τίποτα και μοιάζουν να είναι εκτός ελέγχου. Το άτομο δεν θέλει να έχει αυτές τις έμμονες ιδέες και συνήθως ξέρει ότι είναι παράλογες. Συνοδεύονται από δυσάρεστα συναισθήματα, όπως φόβο, αηδία, αμφιβολία, ή από το αίσθημα ότι όλα πρέπει να γίνονται µε ένα συγκεκριμένο, τελειοποιημένο τρόπο. Καταλαμβάνουν πολύ χρόνο και δυσχεραίνουν τη διεξαγωγή σημαντικών καθημερινών ασχολιών. Όλοι μπορεί να κάνουμε μια κακιά ή περίεργη σκέψη κάποια στιγμή ιδίως σχετικά µε την πιθανότητα να παρουσιάσουμε κάποια ασθένεια, ή µε την ασφάλεια των αγαπημένων μας προσώπων. Η διαφορά είναι ότι ένας ασθενής με ΙΨΔ δεν μπορεί να βγάλει αυτές τις σκέψεις από το μυαλό του.
Οι συχνότερες ιδεοληψίες είναι αμφιβολίας. Μόνο που το άτομο δεν αμφιβάλλει απλά αν κλείδωσε, ή αν έκλεισε το μάτι της κουζίνας, τα φώτα ή το θερμοσίφωνα, αυτό το παθαίνουμε όλοι. Η αμφιβολία του συνοδεύεται από τον φόβο μήπως αυτό που ξέχασε οδηγήσει στο να βλάψει τον εαυτό του ή τους άλλους, π.χ. «Έκλεισα το θερμοσίφωνο να μην ανατιναχτούμε;». Άλλες συνήθεις ιδεοληψίες αφορούν: την πιθανή μόλυνση π.χ. «Είμαι πολύ βρώμικος επειδή με ακούμπησαν 2 άτομα στο λεωφορείο», την ανάγκη για συμμετρία και τάξη π.χ. «Το γάλα πρέπει να βρίσκεται δίπλα στο χυμό πορτοκάλι και κάτω από τη μαρμελάδα», επιθετικές/σεξουαλικές σκέψεις/παρορμήσεις, π.χ.« μπορεί να χάσω τον έλεγχο και να σφάξω τα παιδιά μου με το κουζινομάχαιρο», σκόρπιες λέξεις ή φράσεις που επαναλαμβάνονται άσκοπα, π.χ.« Πω πω τι έγινε! πω πω τι έγινε!», την ενασχόληση με μεταφυσικά θέματα, π.χ «Υπάρχει Θεός;» ή με πιο πεζά θέματα, την ασφάλεια/ζημιά, π.χ. να νιώθεις υπεύθυνος για μια πυρκαγιά, κτλ.
#ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΜΟΙ
Οι καταναγκασμοί λειτουργούν ως μέσο εξουδετέρωσης των ιδεοληψιών. Πρόκειται για επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή σκέψεις µε σκοπό να απομακρυνθούν οι ιδεοληψίες, προκαλώντας όμως περισσότερο άγχος καθώς η διατήρηση τους είναι πολύ απαιτητική.
Το περιεχόμενο των καταναγκασμών συνήθως συμφωνεί με το περιεχόμενο των ιδεοληψιών που προσπαθούν να κατευνάσουν. Έτσι άτομα με ιδεοληψίες αμφιβολίας κάνουν καταναγκασμούς ελέγχου. Οι έλεγχοι αυτοί είναι χρονοβόροι γιατί γίνονται υπερβολικά πολλές φορές, π.χ. το άτομο νιώθει ότι πρέπει να τσεκάρει 100 φορές αν έχει κλείσει το μάτι της κουζίνας για να του φύγει το άγχος, παρότι γνωρίζει ότι μία φορά αρκεί. Άτομα με ιδεοληψίες μόλυνσης κάνουν καταναγκασμούς καθαριότητας, πχ τελετουργικό πλύσιμο χεριών που όμως διαρκεί τόσο πολύ που ερεθίζονται και παθαίνουν δερματίτιδες. Άλλοι συνήθεις καταναγκασμοί είναι: το μέτρημα, π.χ τα πλακάκια στο πάτωμα, η τακτοποίηση αντικειμένων με απόλυτη συμμετρία και τάξη, η επανάληψη δραστηριοτήτων ρουτίνας, πχ να μπαίνεις κ να βγαίνεις από μια πόρτα και η συσσώρευση άχρηστων αντικειμένων. Αν και οι περισσότεροι καταναγκασμοί είναι έκδηλες συμπεριφορές κάποιοι γίνονται σαν αφανή νοητικά τελετουργικά (π.χ. προσευχή, μέτρημα. σιωπηρή επανάληψη λέξεων προκειμένου να αποβάλλεις μια τρομακτική εικόνα.) Η τέλεση των συμπεριφορών έχει πάντα μια συγκεκριμένη δικαιολόγηση στο μυαλό του πάσχοντα, η οποία προκαλείται και σχετίζεται με την αντίστοιχη ιδεοληψία, πχ ένα άτομο που πλένει συχνά τα χέρια του μπορεί να έχει το σκεπτικό «εάν πλύνω τα χέρια μου 10 συνεχόμενες φορές μόνο τότε θα είναι καθαρά! Και μόνο έτσι θα προστατέψω την οικογένειά μου από τα μικρόβια που μεταφέρω!». (Ιδεοληψία μόλυνσης –> Καταναγκασμός καθαριότητας).
Σημειώστε οτι, οι καταναγκασμοί δεν προκαλούν ευχαρίστηση, όπως η κατανάλωση αλκοόλ ευχαριστεί έναν αλκοολικό ή η χαρτοπαιξία έναν εθισμένο χαρτοπαίκτη. Εκτελούνται με πολύ συγκεκριμένο τρόπο, παίρνουν συνήθως πολύ χρόνο (καθώς μπορεί να επαναλαμβάνονται πολλές φορές μέσα στη μέρα) και επηρεάζουν το άτομο στη δουλειά και στις σχέσεις του.
#OCD vs OCPD
Απ ‘ότι θα έχεις αντιληφθεί έως τώρα, εσύ που τσεκάρεις συνέχεια την τσάντα σου να βεβαιωθείς ότι είναι μέσα τα κλειδιά σου ή εσύ που θέλεις τα πράγματα πάνω στο γραφείο σου να είναι ευθυγραμμισμένα, δεν είσαι ψυχαναγκαστικός, είσαι απλά ιδιότροπος. Ή στην χειρότερη ανήκεις στην επόμενη κατηγορία: των ανθρώπων που είναι τελειομανείς, control freaks και απολαμβάνουν κάθε λεπτομέρεια και κάθε προγραμματισμένο λεπτό. Πόσοι θυμούνται τη σειρά Monk; Με πρωταγωνιστή έναν ιδιωτικό ντέντεκτιβ που αυτά τα χαρακτηριστικά του τον κάνουν καταπληκτικό στη δουλειά του. Και όμως ο γλυκούλης Monk δεν πάσχει από ΙΨΔ αλλά από Ιδευψυχαναγκαστική Διαταραχή Προσωπικότητας (Obsessive- Compulsive Personality Disorder). Ενώ τα ονόματα τους μοιάζουν, πρόκειται για μια διαφορετική διαταραχή.
Εδώ βρίσκουμε όλα τα στερεότυπα της ΙΨΔ, όπως η τελειομανία σε σημείο που να δυσκολεύει τη ζωή του ατόμου και να γίνεται εξαιρετικά εκνευριστικό για τους γύρω του. Με μια ουσιώδη διαφορά όμως, χωρίς το αίσθημα άγχους και ντροπής.
Η ΙΨΔΠ συνήθως εντοπίζεται στην πρώιμη ενήλικη ζωή, και περιλαμβάνει την έντονη ενασχόληση με την τελειομανία και τον έλεγχο σε διάφορους τομείς της καθημερινής ζωής. Οι άνθρωποι με ΙΨΔΠ μπορεί να σπαταλούν ένα μεγάλο μέρος του χρόνου τους στον καθαρισμό του σπιτιού τους επειδή απλά και μόνο θέλουν να είναι άψογο. Μπορεί να οργανώνουν τα ντουλάπια τους στην εντέλεια, να τοποθετούν τα πράγματα τέλεια ευθυγραμμισμένα και να αγανακτούν εάν αυτή η ευταξία διαταραχθεί. ΔΕΝ βιώνουν όμως έντονο άγχος μέσα από αυτή τη διαδικασία. Αντιθέτως, θεωρούν την συμπεριφορά τους σαν κάτι απολύτως σωστό και φυσιολογικό . Οι άλλοι μπορεί να βρίσκουν την συμπεριφορά τους περίεργη ή εκνευριστική, δημιουργώντας έτσι προβλήματα στις κοινωνικές του αλληλεπιδράσεις. Οι ίδιοι όμως απολαμβάνουν τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνουν και οργανώνουν τον κόσμο γύρω τους. Αντίθετα, στα άτομα με ΙΨΔ δεν τους αρέσει αυτό που τους συμβαίνει και υποφέρουν από τις σκέψεις και τους φόβους που εισβάλλουν στο μυαλό τους, δεν θέλουν να εκτελούν τους καταναγκασμούς, αλλά δεν ξέρουν πώς να φιμώσουν “το τέρας” στο κεφάλι τους.
Προτού βιαστείς λοιπόν να διαγνώσεις τον εαυτό σου ή κάποιον λίγο ιδιότροπο και εκνευριστικό φίλο σου ως ψυχαναγκαστικό, ενημερώσου. Τα καλά νέα είναι ότι τόσο η ΙΨΔ όσο και οι επονομαζόμενες διαταραχές του φάσματος της ΙΨΔ ( κρίσεις πανικού, σύνδρομο Τουρέτ, υποχονδρία, σωματοδυσμορφική διαταραχή και διαταραχές τροφής) είναι θεραπεύσιμες. Σε κάθε περίπτωση, με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή σε συνδυασμό με (γνωσιακή-συμπεριφορική) ψυχοθεραπεία τα συμπτώματα μπορούν να ανακουφιστούν.
Χρήσιμα links:
http://www.miminc.org/aboutocic.asp/
Οµάδες Υποστήριξης Yahoo για την ΙΨΔ (διαδικτυακά) Ιστοσελίδα: health.groups.yahoo.com/group/OCDSupportGroups/links
Αναστασία Μαυρία