Εάν κανείς θα έκανε μια απόπειρα να περιγράψει την ανθρώπινη ύπαρξη, πιο συγκεκριμένα την ανθρώπινη πνευματική λειτουργία, θα ήταν δυνατόν να τη συγκρίνει με τις βασικές αρχές ενός οποιουδήποτε ηλεκτρονικού υπολογιστή. Πληροφορίες διοχετεύονται σε έναν άνθρωπο, από οπουδήποτε, με οποιοδήποτε μέσο της εποχής του, καθώς και με τρόπους από άλλες εποχές, υπόκεινται σε επεξεργασία από την κεντρική μονάδα ελέγχου, τον εγκέφαλο, αποθηκεύονται και επανέρχονται στο προσκήνιο όποτε υπάρχει σοβαρός λόγος, κάποια ανάγκη ή ακόμη και όταν οι περιστάσεις δεν το απαιτούν. Τυγχάνει απλώς κάτι να πεταχτεί σε ανύποπτο χρόνο και να ταρακουνήσει τη μνήμη μας, κατά πάσα πιθανότητα με αφορμή κάποιο εξωτερικό ερέθισμα, οπτικό ή λεκτικό.
Στην αρχαιότητα, μέχρι τον 6ο αιώνα π.Χ. , όπου ο τύραννος Πεισίστρατος έδωσε εντολή για την καταγραφή τους, προκειμένου αυτά να αποκτήσουν μια οριστική μορφή και να παραμείνουν ανεξίτηλα στην ιστορία της διανόησης, τα Ομηρικά Έπη απαγγέλονταν από στήθους. Μάλιστα, αυτός ο επαγγελματίας ραψωδός, ο οποίος αναλάμβανε αυτό το ιερό καθήκον την περίοδο κάποιας θεϊκής τιμητικής γιορτής, κρατούσε και ένα ραβδί, στο οποίο στηριζόταν, καθώς η απαγγελία των Επών κρατούσε αρκετά (πληροφοριακά η Ιλιάδα αποτελείται από 15693 στίχους και η Οδύσσεια από 12110). Μέχρι αν υπάρξει λοιπόν ένα πειστήριο της ανθρώπινης διάνοιας, το οποίο θα λειτουργούσε ως επαγγελματικό βοήθημα, όλα μεταφέρονταν από μνημονικό σε μνημονικό. Αυτή η προφορικότητα των αρχαίων ποιημάτων κρύβει μέσα της το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού, κάτι το πολύ σημαντικό για τη δημιουργική δυνατότητα. Την ίδια στιγμή όμως αυτό σημαίνει ότι όσοι είχαν την ευκαιρία να το απολαύσουν, δεν το άκουγαν πάντοτε ίδιο και απαράλλαχτο, παρά είχε την ευχέρεια εκείνος που το απέδιδε να αυτενεργήσει, με σκοπό να ολοκληρώσει την αποστολή του, αδιαφορώντας κάποτε για την προσοχή στη λεπτομέρεια ή δίνοντας μια διαφορετική εκδοχή αυτού που είχε διδαχτεί από κάποιον άλλο.
Συμπεραίνει κανείς εύκολα ότι η εφεύρεση της γραφής, πέρα από κάτι το σωτήριο και ευεργετικό για το πνεύμα και τα δημιουργήματά του, πέρα από τα πλεονεκτήματά της, έχει και ένα μειονέκτημα, εάν θα μπορούσαμε να το θέσουμε σε τέτοια ηθική βάση. Αυτό είναι το γεγονός ότι η γραπτή έκφραση αδυνατίζει τη μνήμη. Όσο ειρωνικό ή και οξύμωρο και να φαίνεται αυτό εκ πρώτης όψεως, το πρόβλημα γίνεται αμέσως αντιληπτό. Όταν κανείς έχει κάτι γραμμένο κοντά του, δεν υπάρχει λόγος να το συγκρατεί στο μυαλό του. Αυτή η ευκολία εκπορεύεται από τις ανάγκες των ανθρώπων, οι οποίες αλλάζουν ανάλογα με την εποχή στην οποία γεννιόμαστε, καθώς και την κοινωνική θέση την οποία αναλαμβάνουμε. Ολόκληροι κόσμοι σωσμένοι με μάρμαρο, πηλό, πάπυρο, περγαμηνή, χαρτί, γλυφίδα, καλάμι, κοντυλοφόρο, πένα, μολύβι, στιλό, μελάνι, μόλυβδο και ηλεκτρονικό λογισμικό ψηφιακής γραφής αποτελούν το πνευματικό μας οπλοστάσιο. Οσο αυτά συνεχίζουν να υπάρχουν, να διασώζονται, να μελετώνται και να αναπαράγονται, φυσικά πάντα σύμφωνα με τις επιταγές του παρόντος, τότε δεν έχει να φοβηθεί κανείς τίποτα. Η μνήμη του παραμένει ανέπαφη.
Όπως γράφτηκε όμως παραπάνω, ο τρόπος ζωής καθορίζει και την πνευματική λειτουργία του καθενός. Πέρα από κληρονομικά στοιχεία, στην περίπτωση που κάποιος αφήνει τον εγκέφαλό του ανεκπαίδευτο, ζημιώνεται ανεπανόρθωτα. Φυσικά, τίποτα δεν γίνεται αντικείμενο χλευασμού. Από το καθημερινό διάβασμα και την ενασχόληση με γρίφους, μέχρι τη μαγειρική και γενικότερα κάποιες επαναλαμβανόμενες ενέργειες, όλα αυτά συναινούν στην ομαλή λειτουργία της μνήμης.
Υπάρχουν όμως και στιγμές, όπου η αφοσίωση σε ανούσια πράγματα, οδηγεί στην αδράνεια των δυνατοτήτων μας. Η αδιαφορία αυτή για την πνευματική μας γυμναστική προέρχεται από διάφορους παράγοντες. Αρχικά, το οικογενειακό περιβάλλον, το οποίο σημειώνει έλλειψη σε έντυπης ή ψηφιακής μορφής υλικό, εγκληματεί κατά όσων βρίσκονται εντός του. Επιπλέον, οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί ανανεώνουν το υλικό τους με βραδείς ρυθμούς, με αποτέλεσμα τη χρονική ασυμβατότητα μεταξύ των χρηστών και των φορέων γνώσης. Συν τοις άλλοις, η εφηβεία ή ίδια είναι μια περίοδος, όπου ο άμεσα ενδιαφερόμενος κρίνει ότι δεν έχει τόση σημασία η μόρφωση και η γενικότερη κουλτούρα, παρά μόνο η αποδοχή από το κοινωνικό σύνολο, στο οποίο κάποιος επιθυμεί να ενταχτεί, καθώς αυτό είναι της αρεσκείας του. Τα διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μαζί με τη σύγχρονη μουσική βιομηχανία προσφέρουν έτοιμο υλικό, αρκετά εύπεπτο, μα πάνω από όλα καθόλου απαιτητικό. Ετσι, το ενδιαφέρον φεύγει από όλα τα άλλα και στρέφεται κατά αποκλειστικότητα στη μασημένη τροφή.
Αυτά τα σημεία των καιρών δεν σημαίνουν απαραίτητα ότι όλα είναι μαύρα και άραχνα σε αυτήν τη ζωή. Η απουσία πνευματικών ερεθισμάτων σε ένα σπιτικό δεν εκπορεύεται πάντοτε από ένα χαμηλό πνευματικό επίπεδο. Ίσως ο λόγος να είναι η οικονομική δυσπραγία, η οποία στρέφει κάποιον αποκλειστικά στην εύρεση εργασίας, παντός τύπου, προκειμένου να επιβιώσουν όλοι. Κάτι τέτοιο συνεπάγεται αρκετές εξαντλητικές ώρες στη φάμπρικα, με αποτέλεσμα, πολλές φορές ψυχοσωματική κόπωση. Όταν λοιπόν, κάποιος γυρνάει κατάκοπος από την εργασία του στο σπιτικό του, το πρώτο πράγμα που τον ενδιαφέρει είναι να ξεκουραστεί, ώστε να μαζέψει δυνάμεις για την επόμενη μέρα. Όσο για το πνεύμα, αυτό το αφήνει να πεινά ή το τακτοποιεί με κάτι το απλό που θα παρακολουθήσει στην τηλεόραση ή όπου αλλού έχει την ευκαιρία. Το ευτύχημα είναι ότι πολλοί οικογενειάρχες που βρίσκονται σε αυτή την κατάσταση, φροντίζουν τα παιδιά τους να λάβουν περισσότερα εφόδια, προκειμένου να ορθοποδήσουν ευκολότερα στη ζωή τους.
Σε εκπαιδευτικό πλαίσιο, ο διδάσκων, ο οποίος ενδιαφέρεται πραγματικά για το αντικείμενό του και θέλει να παραμένει σε επαφή μα αυτό, κρατώντας το ζωντανό και θαλερό, οφείλει να ενημερώνεται για τις νέες τάσεις που υπάρχουν γύρω από την επιστήμη του ή την τέχνη του και να δίνει ορθές κατευθυντήριες γραμμές σε όλους τους εκπαιδευόμενους, παντρεύοντας το παλαιό με το νέο, με στόχο οι πρωτεύουσες προβασικές γνώσεις να γίνονται κατανοητές και να χτίζονται γέφυρες με το παρόν της διανόησης, ώστε το μέλλον να φαντάζει εκτυφλωτικά φωτεινό, μα πάνω από όλα ελπιδοφόρο.
Οι τάσεις ενός εφηβικού κοινωνικού συνόλου είναι δυνατόν να κρύβουν πολλές ελπίδες, πέρα από την πεπατημένη και το κατεστημένο. Η πολυπλοκότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου τον καθιστά ικανό για πολλά και διάφορα. Επομένως, μια ενασχόληση νέων ανθρώπων μπορεί να είναι κάτι σχετικό με τη γλώσσα, την τέχνη, την επιστήμη, τον αθλητισμό και πολλά άλλα. Τα ηλικιακά στερεότυπα καθίστανται πιο ρευστά από όσο νομίζουμε και αυτό είναι άλλη μια δόση αισιοδοξίας για τις επερχόμενες γενεές.
Τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης προσφέρουν άπειρες δυνατότητες σε όσους έχουν εξοικείωση μαζί τους και έχουν τη διάθεση να αναζητήσουν ό,τι τραβάει η ψυχή τους. Η χρήση είναι αυτή, η οποία καθορίζει και στιγματίζει το όποιο αντικείμενο, όχι το αντικείμενο το ίδιο. Σε συνδυασμό λοιπόν με τις προηγούμενες θετικές παραμέτρους, το Διαδίκτυο και τα ποικίλα εργαλεία του προσφέρουν πολλές διεξόδους σε όσους και όσες έχουν τη διάθεση να ελέγξουν ολόκληρη την πλάση πολυεπίπεδα. Ακόμη και η επανάληψη ευτελών τραγουδιών σημαίνει ότι η δυνατότητα μάθησης και αφομοίωσης υπάρχει και γίνεται εκμεταλλεύσιμη.
Επομένως, κατανοούμε ότι γίνεται η μνήμη να παραμείνει ισχυρή. Με τις κατάλληλες προϋποθέσεις δεν υπάρχει περίπτωση αυτή να βαλτώσει και να αλλοιωθεί. Ηθικό δίδαγμα, προσέχουμε, για να έχουμε!
Γρηγόρης Χατζηλαμπρινός