O πολωνός φιλόσοφος Λέζεκ Κολακόφσκι θεωρείται ένας από τους κορυφαίος διανοούμενους του 20ου αιώνα. Μελέτησε τον μαρξισμό, τον μετα-μαρξισμό καθώς και τα ζητήματα της ηθικής και της επιστημολογίας.
Απεβίωσε στην Οξφόρδη της Βρετανίας σε ηλικία 81 ετών. Γεννημένος στις 23 Οκτωβρίου 1927 στην πόλη Ράντομ της κεντρικής Πολωνίας, ο Λέζεκ Κολακόφσκι θεωρείται ένας από τους κορυφαίος διανοούμενους του 20ου αιώνα. Μελέτησε τον μαρξισμό, τον μετα-μαρξισμό καθώς και τα ζητήματα της ηθικής και της επιστημολογίας. Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας, ο Κολακόφσκι υπήρξε κομουνιστής πριν ξεκινήσει να ασκεί έντονη κριτική στο σύστημα, με αποτέλεσμα να εκδιωχθεί από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Πολωνίας (POUP) το 1966.
Ο Λέζεκ Κολακόφσκι εγκατέλειψε την Πολωνία το 1970 και εγκαταστάθηκε στη Βρετανία, ενώ έχει διδάξει σε μεγάλα Πανεπιστήμια του κόσμου όπως το Γέιλ, το Μπέρκλει και η Οξφόρδη.
Ίσως τα παρακάτω να σας βοηθήσουν να συστηθείτε με τον Κολακόφσκι.
«Όταν ο λόγος του Θεού λέει κάτι και η λόγια διερεύνηση λέει κάτι άλλο, τότε η λόγια διερεύνηση μπορεί να πάει στο διάολο.»[1]
«Τόσο το χειρότερο για τα δεδομένα.»[2]
Ο διττός δογματισμός των παραπάνω παραθεμάτων μπορεί να λειτουργήσει ως η αντίθετη όψη των γενικών χαρακτηριστικών του στοχασμού του Λέσεκ Κολακόφσκι (1927-2009), ενός διανοουμένου που σε κάποια περίοδο της σταδιοδρομίας του τον είχαν χαρακτηρίσει «Χριστιανό δίχως εκκλησία, Μαρξιστή δίχως κόμμα». Είναι ο ίδιος άνθρωπος τον οποίον ο Βλαντισλάβ Γκομούλκα το 1957 τον επέκρινε ως τον «κύριο ιδεολόγο του λεγόμενου ρεβιζιονισμού». O ίδιος άνθρωπος τον οποίον ο Γιούργκεν Χάμπερμας πρότεινε το 1970 ως υποψήφιο για την έδρα που προηγουμένως ανήκε στον Τέοντορ Αντόρνο – αντιμετωπίζοντας τη σθεναρή εναντίωση των φοιτητών της Φραγκφούρτης. Ο ίδιος άνθρωπος για τον οποίον ο Μίλοβαν Τζίλας, πάλαι ποτέ δεξί χέρι του Τίτο, έγραψε το 1971 πως αποτελούσε μία «καίρια και ουσιώδη μορφή». Ο ίδιος άνθρωπος στον οποίον ο Βρετανός ιστορικός Ε. Π. Τόμσον έγραψε το 1973 πως «αρνηθήκαμε να αποκηρύξουμε τον ‘Κομμουνισμό’ επειδή ο κομμουνισμός ήταν ένα σύνθετο ουσιαστικό το οποίο περιείχε τον Λέσεκ Κολακόφσκι». Ο ίδιος άνθρωπος στον οποίον απονεμήθηκε το 1983 η υποτροφία Μακάρθουρ (γνωστή και ως «επιχορήγηση για ιδιοφυίες») καθώς και το βραβείο Έρασμος (μαζί με τον Ραϋμόν Αρόν και τον Αϊζάια Μπερλίν). Ο ίδιος, τέλος, άνθρωπος που το 2003 κέρδισε το πρώτο βραβείο Κλούγκι της Αμερικάνικης Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου, τιμητική διάκριση η οποία θεσμοθετήθηκε για να καλύψει τις επιστημονικές κατηγορίες για τις οποίες δεν υπάρχει βραβείο Νόμπελ.
Όταν συνέλαβα την ιδέα του βιβλίου αυτού είχα ως στόχο να παρουσιάσω έναν μεγάλο διανοητή σε ένα κοινό που μάλλον έχει ακούσει το όνομα Κολακόφσκι (ή ίσως Κοουακόφσκι), αλλά στην πλειονότητά του δεν έχει διαβάσει έργα του Πολωνού διανοητή. Έτσι, θεώρησα πρέπον να συλλέξω ορισμένα κείμενα πάνω σε διαφορετικά θέματα, τα οποία θα αποτελούσαν έναυσμα για περαιτέρω σκέψη γύρω από το έργο του στοχαστή αλλά και γενικότερα. Κάθε τέτοια απόπειρα εμπεριέχει στοιχεία αυθαιρεσίας, καθώς το Κολακόφσκειο corpus αγγίζει πάρα πολλούς τομείς. Μία προσπάθεια επιλογής λίγων κειμένων τα οποία θα «συνοψίζουν» το έργο του Κολακόφσκι είναι εκ των προτέρων καταδικασμένη σε αποτυχία.
Κατέληξα στην παρούσα συλλογή (με κείμενα από τη δεκαετία του 1970 και μετά), απόφαση η οποία είναι σίγουρα υποκειμενική αλλά ελπίζω συγχρόνως και συνετή. Πυρήνας του βιβλίου είναι η απάντηση του Κολακόφσκι στον Έντουαρντ Τόμσον, χωρίς αυτό να σημαίνει πως τα άλλα κείμενα δεν μπορούν να σταθούν από μόνα τους. Τα τελευταία φωτίζουν πτυχές της σκέψης του συγγραφέα περί φιλελευθερισμού, σταλινισμού, ναζισμού, πανεπιστημίου, θρησκείας κ.ά., οι οποίες απλώς θίγονται αλλά δεν αναπτύσσονται στο πρώτο κεφάλαιο. Όλα τα κείμενα –εκτός από το σύντομο κεφ. 2 που πάρθηκε από τον τόμο Modernity on Endless Trial (University of Chicago Press, 1990)– προέρχονται από το βιβλίο My Correct Views on Everything (St. Augustine’s Press, 2005). Καθώς η παρούσα συλλογή έχει μία κάπως πολιτική χροιά, δεν ενέταξα σ’ αυτήν αμιγώς φιλοσοφικά κείμενα, σκεπτόμενος το ενδεχόμενο μιας μελλοντικής σχετικής έκδοσης.
Περνώντας τώρα στο ζήτημα της μετάφρασης: πολλά από τα κείμενα του Κολακόφσκι τα έχει μεταφράσει στα Αγγλικά η κόρη του (Αγκνιέσκα) από τα Γαλλικά, τα Πολωνικά ή τα… Αγγλικά (!), καθώς ο ίδιος πιστεύει πως τα Αγγλικά του «είναι περιβόητο πως χωλαίνουν».[3] Ως μεταφραστής στα Ελληνικά, προσπάθησα να σεβαστώ το («μεταφρασμένο») πρωτότυπο. Ο Κολακόφσκι συνήθως δεν χρησιμοποιεί υποσημειώσεις και πολύ συχνά αναφέρεται στις απόψεις άλλων συγγραφέων μονάχα παραφράζοντάς τους. Στις περιπτώσεις όπου ένιωθα πως αυτό ήταν απαραίτητο, πρόσθεσα ορισμένες σημειώσεις είτε στο κυρίως κείμενο (μέσα σε αγκύλες) είτε ως υποσημειώσεις (με την ένδειξη Σ.τ.Μ). Κάποιες από τις τελευταίες είναι βιβλιογραφικές, ενώ κάποιες άλλες παρέχουν στοιχεία τα οποία ίσως ο «μέσος αναγνώστης» (ό,τι κι αν σημαίνει αυτός ο όρος) να τα βρει χρήσιμα.
[1] Τα λόγια ανήκουν στον Χριστιανό προπαγανδιστή Μπίλυ Σάντεϊ. Παρατίθενται στο Edward J. Larson, Evolution: The Remarkable History of a Scientific Theory, (Νέα Υόρκη: Modern Library, 2006), σελ. 202.
[2] Τα λόγια ανήκουν στον Μαρξιστή φιλόσοφο Γκέοργκ Λούκατς, και απηχούν περίφημη σκέψη του Φίχτε. Παρατίθενται στο Leszek Kołakowski, Main Currents of Marxism, (Νέα Υόρκη: W. W. Norton & Company, 2005), σελ. 999.
[3] Leszek Kołakowski, My Correct Views on Everything, επιμ. Ζμπίγκνιεφ Γιανόφσκι, (Σάουθ Μπεντ: St. Augustine’s Press, 2005), σελ. vii.
Πηγή ..Lexilogia.gr
Ν.Σ