«Μοίρα των ανθρώπων, είσαι η δική μου μοίρα…» Άξιον Εστί, Ο. Ελύτης
Είναι πια ξεκάθαρο σε όλους πως η αποκαλούμενη γηραιά ήπειρος έχει υιοθετήσει φθίνουσα πορεία. Η ύφεση βαθαίνει, η δυσαρέσκεια των πολιτών αυξάνει συνεχώς, οι τάσεις απόσχισης των κρατών-μελών γίνονται εντονότερες, ενώ οι πολιτικές που ακολουθούνται, όχι μόνο δεν εκτονώνουν τα προβλήματα, αλλά διχάζουν ακόμη περισσότερο.
Σίγουρα, η πηγή του προβλήματος εντοπίζεται στο γεγονός ότι η Ευρώπη, ως πολιτικό μόρφωμα, έχει απομακρυνθεί από τις ιδρυτικές της αξίες και αρχές. Αφήνοντας πίσω της το αποικιοκρατικό παρελθόν και τους αδυσώπητους παγκόσμιους πολέμους, προχώρησε δυναμικά σε μια νέα εποχή προόδου και δημιουργίας. Οι οραματιστές της «ακούμπησαν» επάνω στα διδάγματα του Διαφωτισμού, και έθεσαν ως στόχο τη θεμελίωση των βασικών δικαιωμάτων της δημοκρατίας, της ελευθερίας και της ισότητας, με το βλέμμα πάντα στραμμένο προς την παράλληλη ανάπτυξη της τεχνολογίας, των επιστημών και των γραμμάτων. Σε ένα, δηλαδή, καλύτερο μέλλον για όλους.
Λίγες μόλις δεκαετίες αργότερα, παρ’ όλο που έγιναν άλματα τόσο σε πολιτικό και πολιτισμικό επίπεδο, τα θεμέλια της άρχισαν να κλονίζονται και τώρα πια εκείνη αποτελεί ουραγό των διεθνών εξελίξεων. Οι αποφάσεις λαμβάνονται από την ισχυρή μειοψηφία, οι χώρες του νότου μαστίζονται από την παρακμή, δημιουργώντας έτσι κλίμα πόλωσης και ανασφάλειας. Όλοι μιλούν πια για επίφαση δημοκρατίας και όχι για δίκαιες και ισότιμες αποφάσεις. Γιατί, όμως; Τί πήγε τόσο στραβά;
Η απάντηση είναι απλή. Ξεχάσαμε τον άνθρωπο. Έννοιες όπως ο κόπος, το ταλέντο, η δημιουργικότητα, οι θυσίες, έγιναν απλά νούμερα στα χέρια των οικονομολόγων. Οι λαοί μετατράπηκαν σε πειραματόζωα, παρακολουθώντας τις τύχες τους να καθορίζονται ερήμην τους πίσω από «τρομολάγνες» οθόνες. Ναι, κάπου στην πορεία ξεχάσαμε τον άνθρωπο και την ψυχή του. Θεοποιήσαμε το χρήμα, αγαπήσαμε τα ιδιοτελή συμφέροντα, παραδοθήκαμε στην παντοδυναμία των δημαγωγών. Αποδεχθήκαμε αδιαμαρτύρητα προσωπεία αντί προσώπων.
Χάσαμε το ανθρωπιστικό πνεύμα που διαχέεται μέσα από την παιδεία. Παντού γίνεται λόγος για τα αρτιότερα εκπαιδευτικά συστήματα, αλλά πουθενά για το επιφανειακό περιεχόμενο τους. Η παιδεία δεν επιμένει αποκλειστικά στην παροχή γνώσεων, αλλά στη μεταλαμπάδευση αξιών. Άλλωστε, αν γνωρίζαμε λίγο καλύτερα την ιστορία μας, θα αποφεύγαμε τα ίδια σφάλματα. Αν ερχόμασταν σε επαφή με τα κλασικά κείμενα, θα συνειδητοποιούσαμε με πικρία τόσο την πνευματική μας ένδεια, όσο και το μέγεθος της ευθύνης πολίτη και πολιτικού.
Η Ευρώπη είναι οι άνθρωποι της και κυρίως οι νέοι της. Όταν δεν υπάρχει πρόβλεψη για το μέλλον, τότε δεν υπάρχει και προοπτική για αυτό. Όταν το παραγωγικότερο τμήμα του πληθυσμού μένει καθηλωμένο εξ αιτίας της ανεργίας ή αναγκάζεται να αποδημήσει για ένα καλύτερο μέλλον, είναι βέβαιο ότι τα ημίμετρα δεν θα λειτουργήσουν. Όταν τα όνειρα δηλητηριάζονται, τότε κανείς δεν βγαίνει κερδισμένος.
Ακόμη κι ένας εξωτερικός παρατηρητής που δεν έχει ιδέα από τα τεκταινόμενα, με απόλυτη ευκολία θα διακρίνει πως δεν υπάρχει κλίμα συνοχής και ενότητας. Αμέσως θα εντοπίσει τις προσωπικότητες που δεσπόζουν στην πολιτική σκηνή και εξίσου αυθόρμητα εκείνες του περιθωρίου, που πασχίζουν να αποκομίσουν ψίχουλα από την μερίδα του λέοντος. Ας κατανοήσουμε, λοιπόν, πως η αξία ενός κράτους δεν καθορίζεται από τους παχυλούς προϋπολογισμούς. Όπως σε μια οικογένεια, τα μέλη της αντιμετωπίζουν ενωμένα τις κρίσεις και έχουν όλα ανεξαιρέτως αναφαίρετο το δικαίωμα του λόγου, έτσι και η ευρωπαϊκή οικογένεια δεν θα έπρεπε να χωρίζεται σε ανώτερους και κατώτερους λαούς, ικανότερα και λιγότερο ικανά έθνη.
Και τώρα πια, η Ευρώπη καλείται να αντιμετωπίσει τη μεγαλύτερη ίσως πρόκληση του 21ου αιώνα, που δεν είναι οικονομική, αλλά ανθρωπιστική. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες αντιμετωπίζουν διχασμένοι το προσφυγικό και αρνούνται να τείνουν χείρα βοηθείας στους συνανθρώπους που υποφέρουν από μια κατάσταση την οποία εκείνοι ουσιαστικά δημιούργησαν με την ανοχή τους απέναντι στον πόλεμο. Όταν, λοιπόν, στερείς το ουσιώδες δικαίωμα για αξιοπρεπή διαβίωση, τροφή, στέγη, περίθαλψη, τότε γίνεσαι ο δεύτερος δήμιος τόσων ψυχών και είσαι απόλυτα συνυπεύθυνος για τη δυστυχία τους, αλλά και τη δική σου δυστυχία. Οι άνθρωποι μπορεί να συγχωρούν, η ιστορία, όμως, κρίνει αμείλικτα.
Εν κατακλείδι, η ήπειρος αυτή μπορεί να ανακτήσει τον καθοριστικό ρόλο του παρελθόντος, εγκαταλείποντας τις πολιτικές εσωστρέφειας και μισαλλοδοξίας. Αλλαγή χρειάζεται και πίστη στις δημιουργικές δυνάμεις των πολιτών. Αυτοί αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της και όλοι ανεξαιρέτως αντιμετωπίζουν τους ίδιους προβληματισμούς, τις ίδιες ανησυχίες για το μέλλον. Επομένως, το αίτημα που προκύπτει είναι η επαναδημιουργία μιας Ευρώπης περισσότερο ανθρώπινης και ανεκτικής στη διαφορετικότητα, με πυρήνα της τη βελτίωση της ζωής όλων των πολιτών.
Ρία Ροροπούλου