Πρόσωπα: Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή και η σχέση του με τον Αϊνστάιν

Μια μορφή που διέπρεψε στο χώρο των επιστημών και άσκησε επίδραση στην ευρύτερη επιστημονική κοινότητα είναι ο μαθηματικός Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (Konstantin Carathéodory). Οι ενασχολήσεις και τα συγγράμματά του τον καθιστούν πρωτοπόρο τόσο στον χώρο των μαθηματικών, όσο και στο χώρο της φυσικής.

Ο βίος και το έργο του

Ο Καραθεοδωρή έζησε στο μεταίχμιο του 19ου και του 20ου αιώνα. Είχε καταγωγή από την Χίο και τη Θράκη. Οι πρόγονοι του ήταν μέλη αριστοκρατικών οικογενειών και κατείχαν αξιόλογες διοικητικές θέσεις στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Τα παιδικά και νεανικά του χρόνια τα έζησε στη δυτική Ευρώπη, καθώς ο πατέρας του είχε διοριστεί πρέσβης των Οθωμανών στις Βρυξέλλες. Έχοντας μεγαλώσει σε προοδευτικό περιβάλλον και με εξασφαλισμένο βιοπορισμό, έλαβε πολύπλευρη μόρφωση. Μάλιστα, από μικρή ηλικία έδειξε ιδιαίτερη κλίση στα μαθηματικά και διακρίθηκε σε μαθητικούς διαγωνισμούς.

Πέρα από το επιστημονικό και ευρωπαϊκό κλίμα που διαμόρφωσε την προσωπικότητα του, άλλη μια συνιστώσα που τον επηρέασε ήταν η φαναριώτική του καταγωγή. Μεγαλωμένος από τη γιαγιά του (έχασε τη μητέρα του σε πρόωρη ηλικία), υιοθέτησε τον ελληνικό τρόπο ζωής και μέχρι το θάνατο του ήταν αποφασισμένος να υπηρετήσει τη χώρα καταγωγής του με όλες του τις δυνάμεις.

Το 1895 ολοκλήρωσε τις σπουδές του ως μηχανικός σε στρατιωτική σχολή του Βελγίου. Μετά από σύντομη παραμονή στην Ελλάδα, όπου γνώρισε και τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ταξίδεψε στην Αίγυπτο, για να εργαστεί στο φράγμα του Ασουάν. Στο γύρισμα όμως του αιώνα, πήρε ίσως τη σημαντικότερη απόφαση της ζωής του:  να συνεχίσει τις σπουδές του ως μαθηματικός. Η αντίδραση της οικογένειας του δεν τον πτόησε και έτσι, έλαβε την απόφαση να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου και να εκπονήσει λίγο αργότερα τη διδακτορική του διατριβή με τίτλο «Περί των ασυνεχών λύσεων στον λογισμό των μεταβολών» στο πανεπιστήμιο του Göttingen. Εκεί ουσιαστικά γίνεται αποδεκτός από την επιστημονική κοινότητα και συναναστρέφεται με σπουδαίους επιστήμονες όπως ο Μαξ Πλανκ, ο Χίλμπερτ, ο Φρομπένιους και άλλοι. Τα επιστημονικά του άρθρα και τα συγγράμματα του, γραμμένα στα γερμανικά, καταπιάνονταν με ζητήματα μαθηματικών. Ενδιαφέρεται κυρίως για τους μιγαδικούς αριθμούς και τις εξισώσεις. Σημαντική είναι και η προσφορά του στον κλάδο της Φυσικής. Συνέβαλε στον τομέα της θερμοδυναμικής και διατύπωσε την αρχή που πήρε και το όνομά του:

«Αρχή Καραθεοδωρή: Εις εκάστην γειτονίαν δεδομένης καταστάσεως συστήματος υπάρχουν καταστάσεις μη προσιταί εκ ταύτης δι’ αδιαβατικής διεργασίας αντιστρεπτής ή μη».

ΚαραθεοδωρήΗ επιστημονική κοινότητα τον θαυμάζει και γρήγορα κατέχει έδρες σε διάφορα αξιόλογα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Το 1928 ταξιδεύσει στις Η.Π.Α. μετά από πρόσκληση του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και άλλων είκοσι πανεπιστημίων, όπου του προσφέρεται έδρα. Αξιοπρόσεκτο επίσης είναι το γεγονός ότι ασχολήθηκε τόσο με την αρχαιολογία, όσο και με γλωσσολογικές μελέτες. Τον γοητεύουν τόσο τα οικοδομήματα των αρχαίων Αιγυπτίων, αλλά και τα κλασικά γράμματα.

Η σχέση με τον Αϊνστάιν

Έχουν διατυπωθεί πολλές και αντικρουόμενες απόψεις για τη σχέση Καραθεοδωρή- Αϊνστάιν και τη διαμόρφωση της Θεωρίας της Σχετικότητας. Πολλές είναι οι φήμες και οι θεωρίες συνωμοσίας που θέλουν τον Αϊνστάιν να έχει «κλέψει» από τον Έλληνα επιστήμονα την Θεωρία της Σχετικότητας. Στην πραγματικότητα οι δύο άνδρες γνωρίστηκαν μέσω του Μαξ Πλανκ το 1915 κατά τη διάρκεια επίσκεψης του Αϊνστάιν στο Göttingen. Η επικοινωνία τους συνεχίστηκε με τρεις επιστολές το επόμενο έτος, όταν ο Αϊνστάιν προσπαθούσε να διατυπώσει τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας αναζητώντας να δώσει μαθηματικό υπόβαθρο στην έρευνά του. Ο αμοιβαίος σεβασμός και η αγάπη για τις θετικές επιστήμες χαρακτηρίζει τη βαθιά τους επικοινωνία. Ο Αϊνστάιν στις τελευταίες συνεντεύξεις πριν το θάνατο του εξαίρει πολύ συχνά τον μαθηματικό και αναγνωρίζει την αξία του.

Καραθεοδωρή

Ο Καραθεοδωρή στην Ελλάδα

Η αγάπη του για την Ελλάδα ήταν αδιαμφισβήτητη. Όταν το 1919 συναντά για δεύτερη φορά τον Ελευθέριο Βενιζέλο, του εκθέτει την ανάγκη δημιουργίας ενός ελληνικού πανεπιστημίου στη Σμύρνη, κέντρο πνευματικής ακτινοβολίας της ανατολής. Το 1920, μετά την απόβαση του ελληνικού στρατού εκεί, ο Βενιζέλος θεωρεί πως οι συνθήκες είναι κατάλληλες και καλεί τον Καραθεοδωρή να οργανώσει το Πανεπιστήμιο της Ιωνίας. Το μεγαλεπήβολο έργο δεν καταφέρνει να ολοκληρωθεί. Όπως πληροφορεί η κόρη του, Δέσποινα Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου, λίγο πριν την εισβολή των Τούρκων στην Σμύρνη φυγάδευσε ολόκληρη την οικογένεια και ήταν από τους τελευταίους που κατάφερε να αποχωρήσει διασώζοντας επιστημονικό εξοπλισμό και ερευνητικό υλικό.

Το 1930 επανέρχεται για σύντομο χρονικό διάστημα στη χώρα, όταν καλείται να αναδιοργανώσει τα πανεπιστήμια της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του συμπίπτουν με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα έζησε στο Μόναχο της Γερμανίας ως αναγνωρισμένος επιστήμονας.

Σήμερα η αξία του έργου του έχει θεωρηθεί αδιαφιλονίκητη. Έχουν διεξαχθεί πλήθος εκδηλώσεις προς τιμήν του, ενώ στη Θράκη έχει δημιουργηθεί από το 2005 ο Σύνδεσμος Φίλων Καραθεοδωρή και το Μουσείο Καραθεοδωρή που διαθέτει πλούσιο ερευνητικό υλικό.

 Περισσότερες πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό:

http://www.karatheodori.gr

Ρία Ροροπούλου