Ένα αφιέρωμα στην μεγάλη λατρεία γένους θηλυκού που κρατεί τις ρίζες του από τα πρώτα χρόνια του ανθρώπου στο πλανήτη γη. Το κόσμημα, που είναι μία ευρύτερη έννοια που περιγράφει τον προσωπικό στολισμό του ανθρώπινου σώματος με αντικείμενα, προσδίδοντας αυτοπεποίθηση αλλά και χιλιάδες βλέμματα θαυμασμού.
Εξ ορισμού η ονομασία της λέξης “κόσμημα” προέρχεται από το ρήμα κοσμώ που σημαίνει στολίζω και μπορεί να αποτελείται από μικρά διακοσμητικά αντικείμενα όπως σκουλαρίκια, περιδέραια, δαχτυλίδια, βραχιόλια, καρφίτσες μέχρι και μανικετόκουμπα που κοσμούν το λαιμό, τα άκρα ή και το κεφάλι. Οποιοδήποτε στολίδι ανεξαρτήτου σκοπού ύπαρξης θεωρείται κόσμημα και αυτό αποτελεί τη βασικότερη αρχή της λαϊκής χειροτεχνίας. Πότε όμως εμφανίστηκε για πρώτη φορά η έννοια αυτή; Ποιο ήταν το έναυσμα για την εφεύρεσή του και ποιες οι πρώτες ύλες για να φτάσουμε σήμερα να μιλάμε για μία ολόκληρη βιομηχανία κοσμημάτων;
Οι ρίζες του κοσμήματος εντοπίζονται από τους προϊστορικούς χρόνους, όταν ο άνθρωπος συγκινήθηκε από τα αγαθά της φύσης και ξεκίνησε να τα συλλέγει προς όφελός του. Τα βρώσιμα για την τροφή του, την πέτρα για την κατοικία του, τα βότανα για θεραπευτικούς σκοπούς και όλα μαζί για να τα κάνει στολίδια του. Κοχύλια, όμορφες θαλασσινές πέτρες, όστρακα, καρποί κουκουτσιών και κόκαλα είναι τα πρώτα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για να δημιουργηθούν τα πρώτα κοσμήματα με σκοπό να αποδώσουν στον ιδιοκτήτη τους αίσθημα δύναμης, επιβολής και εκτίμησης.
Η πρώτη μεγάλη αλλαγή στην κατασκευή κοσμημάτων πραγματοποιήθηκε με την ανακάλυψη του χρυσού και των υπολοίπων μετάλλων περίπου 3.5 με 5 χιλιάδες χρόνια πριν σε τόπους φυσικά όπου ο χρυσός είναι άφθονος όπως στην Ασία και στην Αίγυπτο. Από εκεί κι έπειτα τα κοσμήματα απέκτησαν τεράστια φήμη για την αξία τους αφού πλέον κατασκευάζονταν από χρυσό, άργυρο, μόλυβδο, μπρούτζο και ξύλο επενδυμένο με τα προηγούμενα. Για τις Αιγύπτιες φυσικά, η πολυτέλεια των υφασμάτων δεν είναι αρκετή, χρησιμοποιούν βραχιόλια, περιδέραια, χαλκάδες μέχρι και για τους αστραγάλους. Οι Φαραώ, από την άλλη, βάζουν στο κεφάλι τους την άσπρη μήτρα (κορώνα) με το ιερό φίδι στην κορυφή της, σύμβολο της δυναστείας τους και κάπως έτσι εξαπλώνεται μία τεράστια για την εποχή ανάγκη κατασκευής κοσμημάτων.
Η πορεία του κοσμήματος στον τόπο μας
Κάθε λαός έχει αφήσει τεράστια κληρονομιά υψηλής καλλιτεχνικής αξίας και μέσα σε αυτούς δεν μπορεί να λείπει και η αρχαία Ελλάδα μαζί με την ρωμαϊκή εποχή αλλά και μερικά βυζαντινά που ανακαλύφθηκαν αργότερα. Για τους τόπους μας ξακουστά είναι τα κοσμήματα την Μυκηναϊκής εποχής και της Μινωικής Κρήτης. Οι δύο από τους αρχαιότερους ολοκληρωμένους πολιτισμούς για τους οποίους γνωρίζουμε σήμερα τα απαραίτητα στοιχεία ώστε να τους κατατάξουμε σε μία τέτοια θέση.
Η Μυκηναία αρχόντισσα είχε την τιμητική της και θα ήταν αγένεια να παρουσιαστεί στον οποιοδήποτε χωρίς τα κοσμήματά της που θα την στόλιζαν κατά μήκος όλου του σώματός της. Ένα είδος κοσμήματος ήταν και το κλαδί ελιάς για τον νικητή των ολυμπιακών αγώνων ενώ για τους άντρες απαραίτητο ήταν το κόσμημα που συγκρατούσε τον χιτώνα τους και αναδείκνυε την κοινωνική τους τάξη. Από τα Ομηρικά Έπη διαπιστώνουμε πόσο σημαντική ήταν η λεπτομέρεια σε κάθε περιγραφή τέτοιων αντικειμένων που επηρεάζουν ακόμα και σήμερα τους τεχνίτες της αργυροχρυσοχοΐας.
Μετά τον Μυκηναϊκό πολιτισμό ακολουθεί μια σκοτεινή περίοδος που δεν έχει να επιδείξει τίποτα στο κόσμημα. Είναι η γεωμετρική περίοδος και ακολουθούν οι Περσικοί Πόλεμοι που αναγκάζουν τους τεχνίτες να μετακινηθούν στη Νότιο Ιταλία και Σικελία μέχρι την Ιβηρική χερσόνησο. Την περίοδο αυτή παρατηρείται μεγάλη ποικιλία σχεδίων και υλικών και αναπτύσσεται για πρώτη φορά το μεσογειακό εμπόριο. Μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου τόσο ο χρυσός όσο και οι πολύτιμοι λίθοι παρουσιάζονται άφθονοι και έτσι το ελληνικό κόσμημα εμπλουτίζεται και ξανά ανθίζει φτάνοντας στην ακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το δέκατο με ενδέκατο αιώνα. Κάπου εδώ εμφανίζονται και τα εκκλησιαστικά κοσμήματα και σκεύη εξαιρετικής τέχνης και λεπτότητας. Την συγκεκριμένη εποχή το επάγγελμα του κοσμηματοποιού ήταν από τα πιο ευγενή και η άσκηση του ρυθμιζόταν από ειδικές νομοθετικές διατάξεις.
Δυστυχώς η περίοδος που ακολουθεί με την πτώση της Κωνσταντινούπολης, αναγκάζει τέχνη του κοσμήματος να πέσει σε λήθαργο, η εποχή της Τουρκοκρατίας χαρακτηρίζεται μαζί με άλλα κι από έλλειψη χρυσού. Οι τεχνίτες και οι έμποροι ωστόσο το αντικαθιστούν με ασήμι και μπρούτζο διατηρώντας τις παραδοσιακές τεχνικές κι έτσι παράγονται κοσμήματα που δεν υστερούν σε μεγαλείο και κομψότητα των κοσμημάτων της βυζαντινής περιόδου. Πηγές έμπνευσης αυτής της περιόδου αποτελούν τα μοτίβα της αρχαίας Ελληνικής καθημερινής ζωής, σύμβολα πολέμου από μάχες, χριστιανικές φιγούρες αλλά κι ο δικέφαλος αετός του Βυζαντίου. Με την Ελληνική επανάσταση παρατηρείται έντονο το στοιχείο της ξενομανίας καθώς το νεόχτιστο ελληνικό κράτος βρισκόταν σε μία προσπάθεια επανένταξης στην Ευρώπη. Η αγάπη προς την ελληνική αρχαία παράδοση ωστόσο δεν χάθηκε αλλά αναζωπυρώθηκε μέσα από το ισχυρό ευρωπαϊκό ρεύμα του ελληνικού στοιχείου στην αργυροχρυσοχοϊκή τέχνη που ακολούθησε.
Πλέον τα αρχαιοελληνικά μοτίβα κατέχουν ισχυρή κατοχυρωμένη θέση διαχρονικής αξίας στους διασημότερους οίκους κοσμημάτων και από τη δεκαετία του 1950 κι έπειτα η παγκόσμια οικονομία έχει παραχωρήσει τεράστιο μερίδιο κερδών στις βιομηχανίες της αντίστοιχης τέχνης.
Β.Κ.