Άοκνος, πολυγραφότατος, δημιουργικός, πολυτάλαντος… Ποτέ δεν επαρκούν οι χαρακτηρισμοί, όταν γίνεται λόγος για τον Αντώνη Χαριστό, λογοτέχνη με διαρκή παρουσία στα γράμματα. Ο δημιουργός καταπιάνεται με την πεζογραφία και τον σεναριακό λόγο, ενώ η διεισδυτική του ματιά τον καθιστά οξυδερκή κριτικό. Η πρώτη του εμφάνιση στα γράμματα συντελέστηκε το 2016 με τη νουβέλα Τέσσερεις ανάσες ελευθερίας, ενώ το 2018 εκδόθηκε το μυθιστόρημα Μέρες νηστείας. Το τρέχον έτος κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα Οι μαστοί των Αθηνών και το θεωρητικό έργο Η λογοτεχνία της ευθύνης. Ιστορία και ταυτότητα στη λογοτεχνική κίνηση του ΄30. Ο ρόλος του Άγγελου Τερζάκη από τις εκδόσεις Γράφημα. Ο λογοτέχνης αποτελεί ιδρυτικό μέλος της Υπερρεαλιστικής Ομάδας Θεσσαλονίκης.
- Πώς προέκυψε η ίδρυση της Υπερρεαλιστικής Ομάδας Θεσσαλονίκης; Ποιοι στόχοι της και ποια τα μελλοντικά σας σχέδια;
Η Υπερρεαλιστική Ομάδα Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το 2018 με βασικό στόχο όχι την αντιγραφή και δογματική αναπαραγωγή της ιστορίας αλλά την αναζήτηση νέων δομικών στοιχείων που θα καθιστούσαν το Λόγο, ως εικόνα και ως γλώσσα, βασικό παράγοντα επαναξιολόγησης της πραγματικότητας, επιχειρώντας παράλληλα να υπερβεί την αντίθεση/σύγκρουση συνειδητού και ασυνειδήτου μέσα από την γεφύρωση της βούλησης με την κατασκευασμένη, εκ μέρους του υποκειμένου, αντίληψη ελευθερίας. Ο στόχος τον οποίο θέσαμε υλοποιήθηκε μέσα από τον λεγόμενο «δομημένο υπερρεαλισμό» στον ποιητικό λόγο και στα δοκίμια επεξεργασίας αυτού. Θα υπάρξουν σειρά μελετών και δοκιμίων με άμεσα αναφορά στο εν λόγω θεματικό πεδίο. Ωστόσο, είμαστε πλέον έτοιμοι να υλοποιήσουμε το επόμενο οκταετές πλάνο 2021-2029 μέσα από τον μετασχηματισμό της Ομάδας στον «Φιλολογικό Όμιλο Θεσσαλονίκης» στον οποίο ο Υπερρεαλισμός, όπως τον προσεγγίσαμε, θα αποτελεί διακριτό τμήμα ανάμεσα σε αυτάς της πεζογραφίας, της ποιητικής, της μετάφρασης και των κριτικών αναφορών. Επρόκειτο για εγχείρημα με πολυεπίπεδες προεκτάσεις και προοπτικές το οποίο θα τεθεί σε άμεσα εφαρμογή από τον προσεχή Σεπτέμβριο.
- Στο μυθιστόρημα σας Μέρες νηστείας (2018) αναδεικνύεται το υπαρξιακό άγχος του σύγχρονου ανθρώπου σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κι ανάλγητο περιβάλλον. Ποιος, κατά τη γνώμη σας, είναι ο ρόλος της λογοτεχνίας στη σύγχρονη εποχή;
Η λογοτεχνία σήμερα τείνει να εκλείψει. Όταν υπογραμμίζω ότι τείνει προς εξαφάνιση δεν υποστηρίζω ότι δεν θα υπάρχουν συγγραφείς και βιβλία που θα αυτοαποκαλούνται «λογοτεχνία». Υποστηρίζω, ωστόσο, ότι η λογοτεχνία ως στρατευμένη απάντηση στις απαιτήσεις, τις κοινωνικές διεκδικήσεις και τις ασφυκτικά περιορισμένες φαντασιώσεις της βούλησης κατευθύνεται με μαθηματική ακρίβεια στον εκμηδενισμό. Η σύγχρονη λογοτεχνία δεν διέπεται από κανόνες και αρχές αυστηρής προσέγγισης στη θεματική και το πλαίσιο αναφοράς. Υπόκειται αυθαίρετα στη επιθυμία του γράφοντος με μία «ελευθερία» εξαιρετικά ανήθικη και εν πολλοίς επιπόλαιη. Δεν καθοδηγεί και δεν καθοδηγείται. Δεν απολογείται και για το λόγο αυτό παραμένει στο επίπεδο μίας ερασιτεχνικής ευθύνης μεταθέτοντας το κέντρο βάρους απ’ τον δημιουργό στον αναγνώστη, ο οποίος με τη σειρά του ενταγμένος σε άμορφη μάζα άνευ προδιαγραφών και διακριτών χαρακτηριστικών, μεγεθύνει το ανάστημά του στο οικονομικό ύψος των εκδοτικών οίκων. Δημιουργοί, αναγνώστες και εκδότες περιστρέφονται γύρω από το οικονομικό σύμπλεγμα αντιπαράθεσης υπονομεύοντας βάναυσα τη γλώσσα, την εικονοποιία και τη θεματική, στοχεύοντας στην επιφάνεια μίας ψευδαίσθησης. Η «λογοτεχνία» με τους όρους ευθύνης απέναντι στο δημόσιο λόγο και το κοινωνικό σύνολο, τους οποίους έθεσε η «γενιά του ‘30» στις εξατομικευμένες της δημιουργίες έχει οριστικά χαθεί.
- Ποια στοιχεία συνέβαλλαν στη σύνθεση του μυθιστορήματός σας Οι μαστοί των Αθηνών (2021);
Πρόκειται για τρεις αλληλένδετους παράγοντες οι οποίοι ενεργοποίησαν μία δυναμική συνισταμένη για να καταλήξουμε στην σύνθεση του εν λόγω μυθιστορήματος. Σε πρώτο επίπεδο αναγνωρίζω την αξία της λαογραφικής αφήγησης και καταγραφής. Εντόπισα πλούσιο υλικό προς αξιοποίηση και γνωριμία με πρόσωπα και καταστάσεις μίας ξεχασμένης εποχής για την Ελλάδα. Σε δεύτερο επίπεδο η επιστήμη της ιστορίας μέσα από τα κείμενα ιστορικών και μελετητών των τελών του 19ου αιώνος και δη της εκσυγχρονιστικής (βλέπε τρικουπικής) πολιτικής ισχύος. Ειλικρινά λάτρεψα την ιστοριογραφία ως τον «αμείλικτο εισαγγελέα» πολλαπλών πραγματικοτήτων, η αντιπαράθεση των οποίων επιτρέπει στον μελετητή να εξάγει ασφαλή συμπεράσματα, αν και όχι πάντα με βεβαιότητα για την συγκρότηση άποψης. Τέλος, η προσωπικότητα των θεσμών μίας κοινωνίας σε διαρκή μεταβολή και ανασύνθεση αποτέλεσαν τη μαγιά για το τελικό σχήμα της θεματικής στόχευσης.
- Γιατί επιλέξατε την πόλη της Αθήνας του 19ου αιώνα ως χώρο δράσης των ηρώων σας;
Η Αθήνα ως πρωτεύουσα του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους αποτέλεσε την χωρική συνιστώσα μίας ηθικής καταγραφής και λαογραφικής συμπύκνωσης οικονομικών, πολιτιστικών και πολιτικών πραγματικοτήτων σε παράλληλα επίπεδα ανάγνωσης. Με άλλα λόγια, η Αθήνα των τελών του 19ου αιώνος δεν αποτελεί το πρότυπο ενός εκκολαπτόμενου αστικού τοπίου, αλλά την υπολανθάνουσα αστική ηθική η οποία αναπτύσσεται σε διμερή χαρακτήρα, από τη μία πλευρά ως οικονομική αναγκαιότητα με αδυναμία κινητοποίησης των απαραίτητων κοινωνικών δυνάμεων και από την άλλη πλευρά ως συστηματοποίηση μίας καθυστερημένης ενηλικίωσης στον κόσμο του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Εάν επέλεγα το Ναύπλιο, η ιστορία θα διαδραματίζονταν σε εντελώς διαφορετικό θεματικό κύκλο.
- Πώς η ιστορία και η λογοτεχνία διαπλέκονται και διαλέγονται μεταξύ τους στο μυθιστόρημά σας;
Η λογοτεχνία αποτελεί τη δομή στα επίπεδα της οποίας σχηματοποιείται η μορφή της ιστορικής αφετηρίας. Η τελευταία προσφέρει το χρονικό και χωρικό υπόβαθρο μίας ανανεωμένης επιθυμίας για γνώση, όχι ως στείρα αναπαραγωγή του παρελθόντος χρόνου αλλά ως μετάθεση των σταθερών αρχών που διέπουν μία εποχή με τις αντιστοιχίες ιδεολογικού χαρακτήρα στο εκάστοτε «σήμερα». Παράλληλα, το λογοτεχνικό επίπεδο με τις γλωσσικές και εκφραστικές προεκτάσεις εμβολίζει εξολοκλήρου την ιστορία μέχρις ότου καταφέρει να συγκροτήσει το υποσύνολο εικόνων και κανόνων αρχής στα οποία επενδύθηκε ο χαρακτήρας μίας ολάκερης πραγματικότητας. Επομένως, πρόκειται για σχέση σύνθεσης-αντίθεσης και πάλι σύνθεσης με γνώμονα την αναπαράσταση των σκοπιμοτήτων του δημιουργού διαμορφώνοντας τους αναγκαίους όρους μίας ιστορικής σύνδεσης με το παρόν του κοινωνικού γίγνεσθαι.
- Ποια είναι τα στοιχεία που κατά τη γνώμη σας καθιστούν έναν ήρωα «τραγικό»;
Δεν θα υποστήριζα ότι οι ήρωες είναι τραγικοί. Ίσα ίσα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Οι κοινωνικές συνθήκες κατασκευάζουν ρόλους πολλαπλών αναγκαιοτήτων (στην τεχνητή τους βάση) μέσα από τους οποίους τα δρώντα υποκείμενα βιώνουν την απουσία ελευθερίας βούλησης ως επιστέγασμα της ολικής άρνησης για ζωή. Τα πρόσωπα επενδύουν στην βούληση δίχως να αναγνωρίζουν το ασφυκτικό πλαίσιο ελέγχου μέσα από το οποίο καταργείται το υπόβαθρο ελευθερίας. Από το σημείο αυτό κι έπειτα η τραγικότητα μεταβάλλεται σε συνώνυμο συμβατικής ανάγνωσης της πραγματικότητας. Οι ήρωες στην ανωνυμία τους μεταθέτουν σε εξωτερικούς παράγοντες την αδυναμία γνώσης και ερμηνείας των βαθύτερων επιθυμιών τους με αποτέλεσμα η υλοποίηση των πρακτικών επιλογών τους να αναγνωρίζεται από τους ίδιους ως αδιέξοδο τόσο συναισθηματικό όσο και συνειδησιακό. Η απόσταση που, πλέον, χωρίζει το άτομο ως κοινωνική προέκταση από το Εγώ του υποκειμένου μοιάζει αγεφύρωτη.
- Ποια είναι η θέση του έρωτα στη ζωή των ηρώων σας και ποια στη δική σας;
Ο έρως μεταπλάθει τα συλλογικά ήθη των ηρώων και φέρνει σε άμεση και έμμεση σύγκρουση τους ίδιους με τα είδωλα στα οποία όφειλαν αποδοχή και αναπαραγωγή με γνώμονα την κοινωνική αποδοχή. Επομένως, ο έρως δεν συναισθηματοποιεί τις καταστάσεις. Αντίθετα, βιώνεται ως υλικότητα έως ότου καταλήξει σε θεωρητική/ιδεολογική πρόσληψη εκ μέρους των ηρώων. Η σύγκρουση και σε αρκετές των περιπτώσεων η ρήξη με τα πρότυπα ερωτικής φύσεως καταλήγουν στην εσωτερική και εξωτερική αναγέννηση των προσώπων, διατηρώντας ένα πεδίο αυτονομίας στις συνειδησιακές απολήξεις του κοινωνικού γίγνεσθαι, δεδομένου ότι τα δρώντα υποκείμενα δεν παύουν να απαντούν στις αιτιάσεις του συνόλου και τις σκοπιμότητες μίας δοσμένης εκ των προτέρων κατάστασης πραγμάτων. Είναι ο αναγκαίος όρος απόστασης τον οποίο οφείλει ο ήρωας να διαβεί προκειμένου να γνωρίσει εαυτόν στον πυθμένα μίας εξατομικευμένης αντίληψης. Από κει και πέρα, όσον αφορά την προσωπική μου στάση έναντι του έρωτος, δηλώνω ευθέως πως είναι πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Ο έρως στην πορεία μου φέρει το όνομα της Ρόζας Παυλιώτη.
- Στο μελέτημά σας Η λογοτεχνία της ευθύνης. Ιστορία και ταυτότητα στη λογοτεχνική κίνηση του ΄30 (2021) επικεντρώνεστε στη μορφή του Τερζάκη. Τι σας ώθησε να μελετήσετε το έργο του συγκεκριμένου λογοτέχνη;
Επί της ουσίας, δεν επιλέγω να εξετάσω το έργο του Άγγελου Τερζάκη αυτό καθαυτό αλλά συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Με αφορμή την προσωπικότητα και την πνευματική δημιουργία του ιδίου επικεντρώνω το ενδιαφέρον μου σε μία τριμελή επεξεργασία (τεχνητή κατασκευή μίας πρότασης και νέας οπτικής προσέγγισης και ερμηνείας της εποχής) σύμφωνα με την οποία η λεγόμενη «γενιά του ‘30» δεν υπήρξε μία ακόμη, στη διαδοχή, λογοτεχνική γενιά αλλά η κορύφωση μίας εξελικτικής διαδικασίας η οποία συμπυκνώνει τρία στάδια μεταβολών α) αυτό της παράδοσης β) της κοινωνικής πορείας εκσυγχρονισμού μέσα από τη βενιζελική πολιτική και γ) αυτό της προσωπικότητας, του ρόλου δηλαδή τον οποίο διαδραματίζει σε κάθε περίπτωση η βούληση των προσώπων τα οποία παρεμβαίνουν στο δημόσιο λόγο. Το τριμελές αυτό σχήμα καταλήγει στην «αυτονόμηση της λογοτεχνίας», διαδικασία η οποία χαρακτηρίζεται από ηγεμονική στάση έναντι των πραγμάτων και των προκλήσεων της κοινωνικής ζωής, πολύπλευρη πνευματική παραγωγή μέσα από την οποία ο δημιουργός επιχειρεί να σκιαγραφήσει τις απαντήσεις στα ερωτήματα τα οποία θέτει η βιωμένη εμπειρία καθώς και υπευθυνότητα έναντι της ιστορικής μνήμης από την οποία η λογοτεχνία και γενικότερα οι τέχνες οφείλουν να αντλήσουν συνθετικά υλικά για το εκάστοτε «αύριο».
- Εκτός από τον Τερζάκη, ποιοι λογοτέχνες αποτελούν την έμπνευσή σας;
Με εξαίρεση τον Άγγελο Τερζάκη, κι εφόσον εξ αρχής προσωποποίησα την πρόσληψη της λογοτεχνίας, θα ξεχώριζα τους Γρηγόρη Ξενόπουλο, Ανδρέα Καρκαβίτσα, Στράτη Μυριβήλη και Μ. Καραγάτση. Από ξένους δημιουργούς λατρεύω τους Ρώσους συγγραφείς Μαξίμ Γκόρκι, Μιχαήλ Σόλοχοφ, Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, τον Σέρβο Ίβο Άντριτς και τους Βούλγαρους Κωνσταντίνωφ Αλέκο και Ελίν Πελίν. Παράλληλα, αγαπώ ιδιαιτέρως τη γραφή και τις αντίστοιχες θεματικές των Τζακ Λόντον και Τζων Στάινμπεκ.
- Ποιες είναι οι συμβουλές που θα δίνατε σε έναν νέο λογοτέχνη που βρίσκεται στο ξεκίνημα της πορείας του;
Δε νομίζω πως είμαι σε θέση να προσφέρω συμβουλές. Το μόνο το οποίο δύναμαι να υποστηρίξω απαντάται στα λόγια του Άγγελου Τερζάκη: «Ο άνθρωπος έχει γεννηθεί για να ποθεί την ελευθερία μέσα σ’ έναν κόσμο που δεν την ανέχεται». Είμαι βέβαιος πως απαντώ πλήρως στο ερώτημά σας. Εδώ ακριβώς βρίσκεται η απάντηση τόσο για τους νέους δημιουργούς όσο και για την κατεύθυνση της γραφής τους.
Επικοινωνία με τον συγγραφέα
https://www.facebook.com/profile.php?id=100006973530336
https://surrealistsalonik.wordpress.com/
Ρία Ροροπούλου