«Παραμύθι»! Λέξη μαγική! Βάλσαμο ψυχής! Αστείρευτη πηγή γλυκών αναμνήσεων, ακουσμάτων, αγγιγμάτων, μυρωδιών. Ένας κόσμος τόσο όμορφος…
Ήρθε μια γριά απ’ την Πόλη
κι έφερε το ρύζι ρύζι,
παραμύθι ν’ αρχινίσει.
Κι έτσι απλά ξεκινά, μέσα σε μια γλυκιά αγκαλιά της μάνας, της γιαγιάς. Άλλωστε, τι σημαίνει η λέξη «παραμύθι» εκτός από παρηγοριά, θαλπωρή και ενθάρρυνση, ανακούφιση, δημιουργικότητα και διασκέδαση, ψυχαγωγία, φιλαναγνωσία και διαπαιδαγώγηση, αισιοδοξία, αγάπη και πίστη στη ζωή.
Κόκκινη κλωστή δεμένη
στην ανέμη τυλιγμένη,
δώσ’ της κλώτσο να γυρίσει
παραμύθι ν’ αρχινίσει.
Το παραμύθι είναι απόλυτα συνυφασμένο με τη ζωή του ανθρώπου. Προφορικό ή γραπτό, ανώνυμο ή επώνυμο, λαϊκό ή σύγχρονο. Η ύπαρξή του χάνεται στα βάθη των αιώνων. Εξελίσσεται συνεχώς όπως και ο άνθρωπος. Εκφράζει και παρουσιάζει με τον πιο αντιπροσωπευτικό τρόπο τις ηθικοκοινωνικές, γεωπολιτισμικές και πολιτικές αξίες της εκάστοτε εποχής, τη λαογραφία, τα ήθη και τα έθιμα, τη νοοτροπία κάθε λαού. Μας ταξιδεύει σε τόπους μακρινούς και κοντινούς, περισσότερο ή λιγότερο γνωστούς και οικείους, εξαλείφοντας την απόσταση και τον χρόνο.
Κι ο παππούς με τη γιαγιά, δίπλα εκεί στο τζάκι,
Πλέκουν και ξεπλέκουν το παραμυθάκι. (Ρ. Καρθαίου)
Το παραμύθι είναι πανανθρώπινο, παγκόσμιο. Ανήκει σε όλους. Εκφράζει όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα από θρησκεία, γλώσσα, εθνικότητα. Έτσι άλλωστε εξηγούνται οι πλείστες παραλλαγές των λαϊκών και κλασσικών παραμυθιών και οι συνεχείς μεταφράσεις των επώνυμων, σύγχρονων παραμυθιών. Παρουσιάζει την ποικιλομορφία της ανθρώπινης βιοτής μέσα από την οπτική της παιδικής αντίληψης και ιδιοσυγκρασίας. Αποτελεί επίτευγμα της φαντασίας ως μέσον φυγής από τη σκληρή πραγματικότητα· μέσο κάλυψης ψυχοσυναισθηματικών αναγκών και απαντήσεων θεμελιωδών ερωτημάτων και αποριών της παιδικής και όχι μόνον, ψυχής· μέσο εκπαίδευσης και διαπαιδαγώγησης, μέσο πνευματικής και καλαισθητικής ανάτασης και καλλιέργειας.
Τα παραμύθια ιστορώ·
τους μύθους ξεδιαλέγω·
στολνώ το ψέμα όσο μπορώ
και την αλήθεια λέγω. (Βηλαράς)
Η αντιφατικότητα των παραμυθιών που δέχεται το αδύνατο ως δυνατό και επιτεύξιμο, το ταξίδι στον κόσμο της φαντασίας όπου όλα είναι δυνατόν να συμβούν, γεμίζουν με θάρρος, δύναμη και αισιοδοξία τις ψυχές. Η ταύτιση του ακροατή/αναγνώστη με τον παραμυθιακό ήρωα, ο οποίος στο τέλος πετυχαίνει τον σκοπό του ή αποκαλύπτεται η αδικία/συκοφαντία στο πρόσωπό του και τιμωρείται ο «κακός»/«σφετεριστής» – κάθαρση- τον ενθαρρύνει και τον γεμίζει με αυτοπεποίθηση και πίστη ότι κι αυτός μπορεί να καταφέρει να υπερνικήσει κάθε εμπόδιο για να πραγματοποιήσει τα όνειρά του και τις επιδιώξεις του.
Ψέματα κι αλήθεια, έτσι είν’ τα παραμύθια.
Δώσανε και του παραμυθά ένα κουλούρι.
Το ’φαγε ο σκύλος ο κουντούρης.
Του ’δωσαν κι ένα μπιτάκι χαλβά,
του ’πεσε μέσα στα πηλά.
Μήτε εγώ ήμουν εκεί,
μήτε εσείς να το πιστέψετε.
Τα παραμύθια, μέσα από την απλότητά τους, έμμεσα και διακριτικά παρουσιάζουν τις πανανθρώπινες αξίες της ζωής. Διδάσκουν την ηθική ακεραιότητα, τη σημασία της ψυχικής δύναμης, της αυτογνωσίας και του αυτοελέγχου. Αγγίζουν προβλήματα της ενήλικης ζωής. Διαπραγματεύονται το θέμα των ενδοοικογενειακών, παθογενών και μη, προβλημάτων και σχέσεων, αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων, φυλετικών διακρίσεων κ.λπ., προσφέροντας συγχρόνως έμμεσους και άμεσους τρόπους επίλυσης.
Τι παραμυθάς είμ’ εγώ;
Τι παραμύθια να σου πω;
Κάτσε κάτω να σου τα πω!
Αδιαφιλονίκητη είναι η παιδαγωγική αξία των παραμυθιών, όχι μόνον στα παιδιά και στους εφήβους, αλλά και στους ενήλικες, γιατί επηρεάζουν τόσο σε γνωστικό όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο την ψυχή του ανθρώπου. Αποτελούν αέναη πηγή έμπνευσης για την ποίηση, την πεζογραφία, τη μουσική, το θέατρο…, για κάθε μορφή τέχνης. Είναι ένα άκρως σημαντικό μέσο/εργαλείο, κατά την άποψή μου, σ’ όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, γιατί τα παραμύθια συμβάλλουν στην καλλιέργεια και ανάπτυξη της δημιουργικής φαντασίας των παιδιών/εφήβων/σπουδαστών. Ανοίγουν νέους ορίζοντες σκέψης σε μικρούς και μεγάλους. Διδάσκουν χωρίς εμφανή διδακτισμό. Ψυχαγωγούν και αναπτύσσουν συγχρόνως την καλαισθησία, την ευγλωττία, τη γνώση και χρήση της γλώσσας, την αγάπη για το βιβλίο και τη μάθηση, την παρατηρητικότητα και κυρίως τη δημιουργικότητα μέσω δρώμενων, όπως εικονογράφηση, δραματοποίηση, μελοποίηση, χειροτεχνίες, κουκλοθέατρο κλπ.. Τα παραμύθια μπορούν να αξιοποιηθούν στο γλωσσικό μάθημα, στο μάθημα των μαθηματικών, της ιστορίας, της μουσικής, των εικαστικών κ.λπ.
«Παραμύθι, μύθι, μύθι,
το κουκί και το ρεβύθι εμαλώνανε στη βρύση.
Πέρασε και η φακή και τα βάζει φυλακή·
μα η φάβα της φωνάζει:
«φακήηη, βγάλ’ τα έξω, δεν πειράζει!»
Στη σημερινή εποχή, που παιδιά και μεγάλοι βιώνουν τη μοναξιά μέσα στα μεγάλα και μικρά αστικά κέντρα, με την έλλειψη χρόνου εκ μέρους των γονέων να περάσουν ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά τους αλλά και μεταξύ τους· η απουσία της ενεργής παρουσίας και συμμετοχής του παππού και της γιαγιάς από τη ζωή της οικογένειας· η πρώιμη πνευματική ανάπτυξη των παιδιών που σημαίνει και πρώιμη εγκατάλειψη της παιδικής ηλικίας με τις πλείστες εξωσχολικές δραστηριότητες· η συνεχής μείωση της δια ζώσης επικοινωνίας μεταξύ των ενηλίκων και ανηλίκων ατόμων· οι φρενήρεις επαγγελματικές απαιτήσεις για επιβίωση και επίτευξης προσωπικών στόχων· η ανεξέλεκτη χρήση ηλεκτρονικών μέσων και η κυριαρχία της τεχνολογίας, της παγκοσμιοποίησης και της πολιτισμικότητας, καθιστούν τη παρουσία του παραμυθιού στη ζωή μας άκρως ζωτικής σημασίας για την πνευματική και ψυχοσυναισθηματική μας ισορροπία και ευημερία. Άλλωστε και τι άλλο σημαίνει η λέξη «παραμύθι», παρά «παρηγορία», την οποία έχουμε όλοι μας, μικροί και μεγάλοι, τόσο πολλή ανάγκη.
Μαρία Τάνου Ανδρειανού
Συγγραφέας Παιδικής Λογοτεχνίας