~Στρατηγικές και τρόποι ανάγνωσης
Η ανάγνωση είναι από μόνη της μια πολύπλοκη διαδικασία που απαιτεί την ενεργοποίηση διάφορων λειτουργιών του εγκεφάλου. Ο τρόπος, όμως, με τον οποίο διαβάζουμε δεν είναι πάντα ο ίδιος, αλλά διαφοροποιείται κυρίως ανάλογα με τον σκοπό της ανάγνωσης και το είδος των αναγνωστών. Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες του Πανεπιστημίου της Βασιλείας, ο τρόπος με τον οποίο διαβάζουν οι συμβατικοί αναγνώστες (lay reading) διαφέρει εξ ολοκλήρου από τον τρόπο που διαβάζουν οι μελετητές (professional reading).
Υπέρ-ανάγνωση (Hyper- reading)
Η πρώτη κατηγορία που αφορά του συμβατικούς αναγνώστες σχετίζεται με την ευρεία χρήση του διαδικτύου. Κάθε φορά που ένας χρήστης περιηγείται στα κοινωνικά δίκτυα, λαμβάνει μηνύματα και απαντά σε αυτά, αναζητά πληροφορίες ή διαβάζει κάποιο άρθρο, εμπλέκεται στη διαδικασία της υπέρ-ανάγνωσης. Ασυναίσθητα λοιπόν μέσω υπέρ-συνδέσμων, ο κάθε χρήστης παραπέμπεται σε νέες ιστοσελίδες, βίντεο ή εικόνες σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα του. Προσπαθώντας να διαχειριστεί τον όγκο των πληροφοριών, καταφεύγει σε άλλες πρακτικές, όπως το φιλτράρισμα (filtering), η επιφανειακή ή τυχαία ανάγνωση τμημάτων κειμένου (skimming, pecking). Σύμφωνα μάλιστα με τον μελετητή J. Sosnoski, κάθε σύγχρονος άνθρωπος θεωρείται ένας ένθερμος υπέρ-αναγνώστης.
Social Reading
Η επέλαση της τεχνολογίας έχει μετατρέψει την ανάγνωση από μια προσωπική και μοναχική ενασχόληση σε μια κοινωνική δραστηριότητα. Μέσω διάφορων ιστοσελίδων και εφαρμογών, όπως Glose, Wattpad, The Golden Notebook, κ.α., ένας χρήστης έχει τη δυνατότητα όχι μόνο να επιλέξει ανάμεσα σε μια σωρεία κειμένων (με καθόλου ή ελάχιστο κόστος), αλλά να σχολιάσει χωρία και να συνομιλήσει με χιλιάδες άλλους χρήστες γι αυτά. Οι διαδραστικές αυτές εφαρμογές όσο εξεζητημένες είναι ως προς την κατασκευή τους, τόσο φιλικές παρουσιάζονται για το χρήστη. Συνδέονται, δηλαδή, με τα κοινωνικά δίκτυα, επιτρέπουν την ευκολότερη εύρεση και την οργάνωση κειμένων, καταγράφουν το χρόνο που απαιτείται για την ανάγνωση ενός κεφαλαίου και επιτρέπουν αλλαγές στην φωτεινότητα και τη γραμματοσειρά, μετατρέποντας το διάβασμα σε μια εμπλουτισμένη εμπειρία.
Η επανάσταση στον χώρο της ανάγνωσης δεν έγινε αναίμακτα. Οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, τονίζοντας πως το σύνολο των πληροφοριών αποσυντονίζει τους αναγνώστες και ωθεί σε διάσπαση της προσοχής, με αποτέλεσμα να μην απολαμβάνουν το διάβασμα ή να αδυνατούν να συγκρατήσουν αρκετές λεπτομέρειες. Παράλληλα, επισημαίνουν πως οι μηχανισμοί που ακολουθούνται κατά την ανάγνωση από μελετητές και συγγραφείς διαφέρουν ολοκληρωτικά από τις παραπάνω διαδικασίες. Ας τις δούμε παρακάτω:
Εκ του σύνεγγυς ανάγνωση (Close reading)
Στα μέσα του 20ου αιώνα, μελετητές που υπάγονταν στο κίνημα της Νέας Κριτικής προσπάθησαν να ορίσουν και να εφαρμόσουν έναν τρόπο ανάγνωσης που επικεντρώνεται αποκλειστικά στο ίδιο το κείμενο. Απομονώνοντας το από το κοινωνικό-πολιτικό υπόβαθρο, τα λογοτεχνικά ρεύματα ή και την υπόσταση του συγγραφέα, εξετάζουν την λέξη καθαυτή, ενώ ενδιαφέρονται για τα νοήματα και τις δομές που κρύβονται ανάμεσα τους. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού, μελετούν παραδοσιακές τεχνικές όπως η ομοιοκαταληξία, η ειρωνεία, η αμφισημία και η μεταφορά.
Νέος Ιστορικισμός (Historical Contextualization )
Από ακριβώς αντίθετη σκοπιά εξετάζει τα κείμενα μια άλλη ομάδα κριτικών της λογοτεχνίας που έκανε την εμφάνιση της στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Ο Νέος Ιστορικισμός μελετά τα λογοτεχνικά (και μη) έργα μέσα στο ιστορικό-πολιτικό πλαίσιο της εποχής τους, θεωρώντας πως αποτελούν και αυτά ισχυρά τεκμήρια για τη σύγχρονη τους πραγματικότητα. Η συγκεκριμένη μέθοδος προσέγγισης δεν περιορίζεται αποκλειστικά στο χώρο της φιλολογίας, αλλά απαιτεί συνδυασμό και άλλων επιστημών, όπως η κοινωνιολογία, η ψυχολογία και φυσικά, η ιστορία.
Εξ αποστάσεως ανάγνωση (Distant Reading)
Μια πρωτοποριακή και αιρετική στρατηγική ανάγνωσης θεωρείται η «ανάγνωση εξ αποστάσεως»,
εισηγητής της οποίας θεωρείται ο μελετητής Franco Moretti. Ο Moretti δεν εξετάζει τα αυτούσια κείμενα, αλλά προσπαθεί να συγκεντρώσει και να αναλύσει τον τεράστιο όγκο δεδομένων που παρέχεται από τα λογοτεχνικά έργα με τη βοήθεια των αλγορίθμων και της στατιστικής. Υποστηρίζει πως η «εκ του σύνεγγυς ανάγνωση» δεν είναι δυνατόν να εντοπίσει τα λογοτεχνικά μοτίβα σε παγκόσμια κλίμακα. Γι’ αυτό μελετά τη λογοτεχνία στη συγχρονία και τη διαχρονία της, έχοντας σύμμαχο ένα ισχυρό εργαλείο, το Google Ngram Viewer. Έτσι, μπορεί με ευκολία να εξετάζει παράλληλα διαφορετικούς συγγραφείς, έργα και περιόδους. Ας δούμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, το οποίο εξετάζει την επιρροή που είχαν τρεις εξέχοντες Έλληνες ποιητές στην Αμερική:
Οι επιλογές που διαθέτει κάθε αναγνώστης είναι πολλές και η απόφαση του να επιλέξει την κατάλληλη στρατηγική ανάγνωσης εναπόκειται ολοκληρωτικά στη δική του κρίση και στις προσωπικές του ανάγκες. Εσείς ποιά στρατηγική ακολουθείτε;
Ρία Ροροπούλου