Το τραγούδι του Σκιαθίτη

“Ο ξεπεσμένος δερβίσης είναι ένα φάντασμα που κυκλοφορεί ανάμεσα μας. Κομμάτι του εαυτού μας σε μία άλλη διάσταση ζωής που δεν τολμούμε ίσως να βιώσουμε. Είναι η ανωνυμία, η έλλειψη κάθε ταυτότητας και κοινωνικής αναφοράς. Ίσως αυτό που πολύ θα ποθούσαμε να γίνουμε αλλά δεν έχουμε το θάρρος και τη δύναμη να το τολμήσουμε. Είναι ένα αηδονάκι που κελαηδάει χαμένο μέσα στο δάσος, παίζει το νέυ του, χωρίς σκοπό, χωρίς ακροατήριο, χωρίς να περιμένει αναγνώριση.  Μόνο για να δοξάσει “τον πλάστη των απάντων.” Είναι ακόμη ένας ξένος προς κάθε τι γνώριμο σε μας: γλώσσα, θρησκεία, τρόπος ζωής. Πως να τον χωρέσουμε;

Τρεις μουσικοί και μία ηθοποιός επί σκηνής, αφηγούνται το αίνιγμα που κρύβει μέσα του το υπέροχο αυτό αθηναϊκό διήγημα του Α. Παπαδιαμάντη.**”Dervisis

 

Υπάρχει η άποψη ότι ο σημερινός άνθρωπος, όσο προχωρούν οι καιροί, μένει ίδιος και απαράλλαχτος, τελματωμένος μέσα στη μυγοπαγίδα της προόδου, αποκομμένος από τα υπαίθρια δεδομένα, μόνιμος μέτοχος  της αστικής κουλτούρας, η οποία αδίστακτα τον παρασύρει μέσα στις άψυχες κατασκευές της, αφομοιώνοντάς τον, μεταμορφώνοντάς τον στα υλικά, από τα οποία είναι φτιαγμένο το σήμερα, με την άτυπη συμφωνία να του προσφέρει ένα κομμάτι ζωής μέρα με τη μέρα. Ο σύγχρονος άνθρωπος καθίσταται πιο ευπροσάρμοστος από ό,τι δίνει την εντύπωση ότι είναι, στον εκάστοτε περιβάλλοντα χώρο. Τα δεδομένα τα οποία πασχίζει να αντιπαλέψει στην καθημερινότητά του τον χαλυβδώνουν ως χαρακτήρα, όταν όμως δε γίνεται προσεκτικότερος έλεγχός τους, αυτά στρέφονται εναντίον του και τον υποδουλώνουν.

Τη διαχρονία αυτής της κατάστασης έρχεται να επιβεβαιώσει μια παράσταση από το αθηναϊκό μουσικό θέατρο, βασισμένη σε ένα από τα τελευταία διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Η παράσταση παίχτηκε στο θέατρο Ροές, στο Γκάζι, για δύο Σαββατοκύριακα. Πρόκειται για μια μουσικοθεατρική παράσταση, με τη μουσική να έχει τον πρώτο λόγο στο σανίδι και το διήγημα να απαγγέλεται αυτούσιο από τα χείλη των μουσικών/ υποκριτών επί σκηνής. Ο ξεπεσμένος δερβίσης, το εν λόγω διήγημα του σκιαθίτη συγγραφέα, γράφτηκε το 1896. Αποτελεί ένα από τα λεγόμενα “αθηναϊκά” διηγήματα, ιστορίες που έγραψε ο Παπαδιαμάντης όσο ζούσε και εργαζόταν στην Αθήνα, με αστικό, κατά βάσιν, περιεχόμενο. Η υπόθεσή του είναι αρκετά απλή. Αφορά έναν άγνωστο θρησκευτικό υπηρέτη του ισλαμισμού, ο οποίος βρίσκεται, άγνωστο πώς, στην περιοχή του Θησείου, να περνάει το χρόνο του με τους υπόλοιπους θαμώνες ενός συγκεκριμένου καφενείου, πίνοντας μαστίχα και διασκεδάζοντάς τους με το πνευστό του όργανο, το νάυ του, μέχρι που ένα βράδυ ο νέος χωροφύλακας κλείνει το μαγαζί για λίγες μέρες και ο δερβίσης μένει άστεγος. Περνάει τη νύχτα σε μια σήραγγα, κρυώνοντας και πεινώντας. Την επομένη συναντιέται με έναν πωλητή σαλεπιού, ο οποίος τον συντρέχει όπως μπορεί. Έκτοτε χάνονται τα ίχνη του δερβίση και όλοι κάνουν υποθέσεις για την τύχη του.

Οι κεντρικοί άξονες γύρω από τους οποίους κινείται το κείμενο του Παπαδιαμάντη είναι δύο. Από τη μια έχουμε τη μετάβαση από το παλαιό στο νέο, καθώς χρονικά βρισκόμαστε στη δύση του 19ου και στην αυγή του 20ου αιώνα, εποχές κατά τις οποίες η ανθρωπότητα σπάει τα φρένα της αδράνειας και κινείται με ιλιγγιώδη ταχύτητα τεχνικά, επιστημονικά, πνευματικά, κοινωνικά. Ο δερβίσης κινείται στο μεταίχμιο αυτών των δύο κόσμων, απομεινάρι μιας παλαιάς εποχής, τυχοδιώκτης της επιβίωσης, ο οποίος παλεύει να κρατήσει την ανθρωπιά ζωντανή, μέσω της συμπεριφοράς του και της κοινωνικής του διάδρασης με τους ανθρώπους του μόχθου και του μεροκάματου.

Dervisis

Από την άλλη συναντά κανείς την έμμεση, μα δριμεία, κριτική που ασκεί ο Παπαδιαμάντης στα κοινωνικά και στα πολιτικά κυρίως καθέκαστα της εποχής του, όπως και ο ομότεχνός του, Γεώργιος Σουρής Η κοινωνική αδικία είναι ένας μεγάλος βρόχος, ο οποίος πνίγει το συγγραφέα και τον κάνει να αγανακτεί, ενώ την ίδια στιγμή τον οπλίζει με το κατάλληλο κουράγιο, ώστε να καταφέρει να προχωρήσει σε καταγγελία των όποιων συμβάντων αποσκοπούν να ανοίξουν την ψαλίδα μεταξύ των ανθρώπινων κοινωνιών και να ενισχύσουν την αδικία, αφαιρώντας την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης.

Η προσπάθεια αναπαράστασης ενός τέτοιου γραπτού χειμάρρου, παλαιάς κοπής, με μια νεωτεριστική ματιά, σχεδόν μεταμοντέρνα, αποτελεί ένα αρκετά τολμηρό εγχείρημα, ιδίως σε μιαν εποχή, όπου οι αξίες της ψυχής επιβάλλεται να μένουν αναλλοίωτες, όμως το μήνυμα δύσκολα φτάνει στους άμεσα ενδιαφερόμενους. Συνεπώς αξίζουν συγχαρητήρια στην αξιόλογη προσπάθεια των Παπαδόδημα, Παλαμιώτη, Λαμπράκη και Κωστόπουλου, οι οποίοι κρίθηκαν άξιοι αγγελιαφόροι της Παπαδιαμαντικής φωνής. Η μουσική σύνθεση και οι φωτισμοί, σε συνδυασμό με τις διάφορες οπτικές αναπαραστάσεις, μεταφέρουν ικανοποιητικά το κλίμα της εποχής που περιγράφεται, καθώς και των συναισθημάτων που κατακλύζουν τον ανέστιο πρωταγωνιστή της ιστορίας. Αν και η εισαγωγή είναι κάπως αργή, η ατμόσφαιρα αποζημιώνει τους θεατές και τους αφήνει με διάφορα ερωτηματικά, τα οποία βρίσκουν το στόχο τους, να θορυβήσουν το νου μας και να μας μετατρέψουν σε κοινωνούς του κόσμου με όλες μας τις αισθήσεις, ώστε η φιλοτιμία να μην εκλείψει και πάντοτε να υπάρχει μια χείρα βοηθείας προτεταμένη σε όποιον τη χρειαστεί, ώστε και εκείνος, ο κόσμος, με τη σειρά του να προσφέρει μια κοσμοθεωρία για τα παράθυρα του κόσμου, που τόσες εμπειρίες έχουν να δώσουν αφειδώς και να διδάξουν βίον αυθεντικόν.

Γρηγόρης Χατζηλαμπρινός

**Μετά την εξαιρετικά επιτυχημένη παρουσίαση του Ξεπεσμένου Δερβίση στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής την Άνοιξη του 2018, η Φένια Παπαδόδημα και το Αθηναϊκό Μουσικό Θέατρο επιστρέφουν στο αριστουργηματικό διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη παρουσιάζοντάς το για τέσσερις μόνο παραστάσεις στο Θέατρο Ροές από τις 2 Νοεμβρίου.
Παίζουν: Χάρης Λαμπράκης-νέυ, Παναγιώτης Κωστόπουλος-τύμπανα, Γιώργος Παλαμιώτης-μπάσο, Φένια Παπαδόδημα, πιάνο-φωνή.

Τα visuals της Ερατώ Τζαβάρα, συνομιλούν με το αφήγημα και τις ζωγραφιές του Γιώργου Κόρδη, μεταφέροντας τον θεατή σε μία άλλη διάσταση, όπου το παρελθόν και το παρόν γίνονται μάρτυρες μίας κοινής αλήθειας. Της αποδοχής του “αλλότριου”. Του μεγάλου εσωτερικού “Ναι”. Κάτι που δεν είναι ζήτημα πολιτικής άποψης ή θρησκευτικής κατεύθυνσης αλλά ζήτημα  καρδιάς. Ο σπουδαίος Παπαδιαμάντης άλλωστε πάντα εκεί αγγίζει τον αναγνώστη του. Σε κάθε διήγημα του και πάντα με τρόπο ενορχηστρωμένο και μουσικό. Η εκστατική διάσταση της μουσικής, φέρει τον απόηχο των κυκλικών χορών, του κελαηδίσματος των πουλιών αλλά και της σκληρής, παγωμένης και άκαρδης πραγματικότητας την οποία καλούμαστε όλοι να μεταμορφώσουμε πρώτα.