Από την αρχή των παιδικών μας χρόνων μέχρι το αναπόφευκτο τέλος μας ζούμε μέσα σε διάφορα περιβάλλοντα, στα οποία οι εικόνες και οι ήχοι παντός τύπου κυριαρχούν. Φυσικά θα πρέπει να συμπεριληφθεί και ο παράγων της ανθρώπινης επικοινωνίας, αυτός όμως ανήκει στην κατηγορία της αμφίδρομης επικοινωνίας, ενώ εδώ γίνεται λόγος για περιπτώσεις μονόδρομης επικοινωνίας, όπου, συνήθως, δεν υπάρχει διάδραση. Από τα πρώτα πράγματα που ακούει ένα μωρό παιδί είναι οι φωνές και τα όποια διδάγματα των γονιών του και των στενών του συγγενών. Κατά την απουσία τους διάφορα ομιλούντα και μη, εντυπωσιακά χρωματισμένα, παιχνιδάκια του κρατούν συντροφιά και το διασκεδάζουν, ενώ παράλληλα προσπαθούν να το καθησυχάσουν και να εμφυσήσουν μέσα στη διαμορφούμενη ψυχούλα του ένα αίσθημα σιγουρίας, ασφάλειας. Το επόμενο βήμα στη διάπλαση του παιδιού, αν και αυτό, τις περισσότερες φορές, γίνεται προσπάθεια να επιτυγχάνεται ταυτόχρονα με τη διασκέδαση και την ψυχαγωγία, είναι ο διδακτισμός. Εφόσον κριθεί από τους γονείς ότι είναι έτοιμο να δεχτεί πολυπλοκότερα οπτικά ερεθίσματα, το παιδί, σταδιακά, εκτίθεται στις διάφορες παιδικές κινούμενες εικόνες, οι οποίες μπροστά του μοιάζουν πιο φανταχτερές από το στατικό τους πλαστικό παιχνίδι. Το βρέφος μόλις έκανε το πρώτο του βήμα προς την εισαγωγή στην τηλεόραση. Ρίχνει το βλέμμα του πάνω στο φωτεινό κουτί, το οποίο του δείχνει έναν άλλο κόσμο, όπου δεν υπάρχει λόγος να φοβάται και να ανησυχεί για κάτι.
Στην αρχή αυτός ο κόσμος που ξετυλίγεται μπροστά του είναι πολύ απλός. Οσο το παιδί μεγαλώνει, οι απαιτήσεις του γίνονται ανάλογες, για αυτό και αναζητά αυτό το οποίο θα τον ικανοποιήσει. Οι μόδες της εποχής, το προσωπικό γούστο, οι ιδιαίτερες προτιμήσεις και η δυνατότητα κάλυψης αυτών των κινουμένων σχεδίων από τους τηλεοπτικούς δέκτες, καθώς και η τεράστια ποικιλία ανα τον κόσμο, δίνουν τη δυνατότητα σε ένα παιδί που βρίσκεται σε προεφηβικό και εφηβικό στάδιο να διαλέξει και να παρακολουθήσει ό,τι τραβάει η ψυχή του, με προϋπόθεση ότι το εγκρίνουν και οι γονείς, φοβούμενοι διάφορα ξεσπάσματα βίας ή υπερβολικής σεξουαλικότητας. Γνωρίζουμε όμως πολύ καλά ότι ένας τέτοιος έλεγχος δεν υφίσταται. Η ανθρώπινη φύση έχει την τάση να εξερευνά το απαγορευμένο και να καταφεύγει σε πιο σκοτεινά μονοπάτια της σκέψης, βρίσκοντας πάντοτε το δρόμο της επιστροφής.
Η όρεξη για την παρακολούθηση κινουμένων σχεδίων χάνεται συνήθως λίγο μετά την εφηβεία και την ενηλικίωση. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν πάρα πολλά άτομα, τα οποία επιμένουν να βλέπουν τους αγαπημένους τους ήρωες, όσα χρόνια και αν περάσουν. Μάλιστα παρατηρείται το φαινόμενο ορισμένες σειρές κινουμένων σχεδίων να είναι τόσο καλογραμμένες, ώστε να καταντούν εθιστικές και να αποκτούν φανατικό ενήλικο κοινό. Οι λόγοι για τους οποιους μια ζωγραφισμένη μορφή κερδίζει έδαφος σε θεατές άνω των είκοσι και των τριάντα ετών είναι προφανείς. Σε αρχικό στάδιο ένα κινούμενο σχέδιο δημιουργείται, ώστε το τετράγωνο αδηφάγο κτήνος να καταφέρει να απορροφήσει όλες τις πληθυσμιακές ομάδες που έχουν πρόσβαση σε αυτό. Προσφέρεται λοιπόν ένα θέαμα, το οποίο είναι, ομολογουμένως, ελκυστικό, ενώ την ίδια στιγμή, για να μην κατηγορηθεί για στυγνή εκμετάλλευση, κάτι έχει να μας πεί. Ο διδακτισμός που αποπνέουν είναι ένα ισχυρό κίνητρο για τους γονείς να επιτρέψουν στα παιδιά τους να δούν οτιδήποτε προβάλλεται με αυτήν τη μορφή.
Αλλωστε δεν πρέπει με τίποτα να ξεχνά κανείς τα διάφορα κόλπα της προπαγάνδας. Μια γνωστή φιγούρα, η οποία καθίσταται με τα χρόνια λαοπρόβλητη, έχει τη δυνατότητα να χειραγωγήσει τις μάζες και να τις στρέψει όπου επιθυμεί. Ακόμη και οι συγκεκριμένες θέσεις που παίρνει σε συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα της εποχής του δεν ξενίζουν στο παιδί, διότι αυτό τον εμπιστεύεται. Ετσι δεν του κακοφαίνεται όταν ένας λαγός μοιράζει κοροϊδευτικά παγωτά σε Γιαπωνέζους αεροπόρους ή μια πάπια ονειρεύεται ότι είναι αξιωματικός των ναζιστικών δυνάμεων ή σε πολλά κινούμενα σχέδια των αρχών του 1930 οι μαύροι αντιμετωπίζονται ως υποχείρια και ανδράποδα.
Οι εμπειρίες που αποκτά κανείς από τα πρώτα χρόνια της ζωής του διαμορφώνουν το χαρακτήρα του και τον καθιστούν ανεκτικό σε πολλά πράγματα. Επομένως ένα παιδί του δημοτικού σχολείου δεν θα είχε κανένα πρόβλημα να δει, στις αρχές της δεκαετίας του 1940, τη μεταφορά του βιβλίου του Τζόρτζ Οργουελ Η φάρμα των ζώων, ένα καλογραμμένο και επιτακτικά σκληρό βιβλίο, σε κινούμενο σχέδιο, με ό,τι συνεπάγεται αυτό από διάφορες κατά τα άλλα ακατάλληλες σκηνές.
Ενα άλλο παράδειγμα προέρχεται από το τις ασιατικές χώρες. Εκεί η αναπαράσταση της σεξουαλικότητας του γυναικείου κορμιού διακρίνεται από αμετροέπεια. Ομως για εκείνους κάτι τέτοιο θεωρείται φυσιολογικό και καθόλου επιζήμιο για τους μικρούς τους τηλεθεατές. Ετσι, μέσα από την παρακολούθηση κινουμένων σχεδίων με τέτοια χαρακτηριστικά πολλά παιδιά ωριμάζουν γρηγορότερα και αντιλαμβάνονται τον κόσμο των ενηλίκων καλύτερα.
Στο ξέφρενο κυνήγι της τηλεθέασης, χωρίς να παραβλέπονται σε καμία περίπτωση οι δυνατότητες, η ευρηματικότητα και το ταλέντο του εκάστοτε δημιουργού, γίνεται προσπάθεια από τους διάφορους παραγωγούς να αφουγκραστούν τις ανάγκες μιας εποχής και τα διάφορα κοινά σημεία που δημιουργούν συνεκτικούς δεσμούς μεταξύ των μελών μιας οικογένειας. Τότε είναι που δημιουργούνται οι διάφορες σειρές κινουμένων σχεδίων, οικογενειακού χαρακτήρα., οι οποίες λειτουργούν στο πλαίσιο μιας κανονικής κοινωνίας, είτε βρισκόμαστε στην εποχή των σπηλαίων είτε στο μακρινό μέλλον. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, όπου αυτές οι σειρές πρωτοέκαναν την εμφάνισή τους μέχρι σήμερα, η μακροβιότερη εκπομπή είναι αυτή με τον τίτλο The Simpsons, η οποία προβάλλεται επί τριάντα συναπτά έτη. Δεν χρειάζονται πολλές εξηγήσεις για να αντιληφθεί κανείς ότι η συγκεκριμένη σειρά είναι υπερπλήρης, έχοντας από πίσω της μια εξαιρετική ομάδα σχεδιαστών, ηθοποιών, ψυχολόγων, ψυχιάτρων, μαθηματικών, αστροφυσικών, μουσικών, φιλοσόφων, γλωσσολόγων και θεολόγων. Κάθε περιπέτειά τους είναι ένα ταξίδι στην καταγραφή και την ψυχανάλυση της καθημερινότητας και την αυτογνωσία.
Φτάνει πλέον κανείς στο να αναρωτηθεί κατά πόσο τα κινούμενα σχέδια προορίζονται πραγματικά για παιδιά. Από το 1970 και έπειτα παρουσιάστηκαν περίτεχνες και αξιολογότατες δουλειές, οι οποίες όμως απευθύνονταν σε μεγαλύτερο, ηλικιακά, κοινό, το οποίο διέθετε τη νοητική ικανότητα να κατανοήσει το περιεχόμενό του. Ο τρόμος και η φαντασία είναι δύο πολυσύχναστα στενοσόκακα, τα οποία αποτέλεσαν και χώρους έμπνευσης και έκφρασης για πολλούς. Ετσι προέκυψαν πάρα πολλά ‘’ενήλικα΄΄ κινούμενα σχέδια, τα οποία, βέβαια, λειτουργούν πάντοτε υπό το πρίσμα της εξειδανίκευσης. Εκεί παρατηρεί κάποιος όλες τις κρυφές του επιθυμίες να παίρνουν σάρκα και οστά με το μολύβι και το πενάκι του κάθε σχεδιαστή. Εδώ φαίνεται καλύτερα κάτι, το οποίο δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό. Τα όποια κινούμενα σχέδια δημιουργούνται από ανθρώπους, οι οποίοι, κατά το μεγαλύτερο μέρος τους, δυστυχώς, έχουν απωλέσει την παιδικότητά τους και αναγκάζονται να την επανεφευρίσκουν, για να ικανοποιήσουν του λιλιπούτειους θεατές τους. Αυτομάτως ή οποιαδήποτε οπτική έχουμε στη διάθεσή μας για τα κινούμενα σχέδια μας δίνεται με τα μάτια, το μυαλό και την ψυχή ενός ενήλικα.
Μέσα σε αυτόν το συρφετό των τηλεοπτικών επιλογών ο καθένας είναι ελεύθερος να επιλέξει ό,τι τον αντιπροσωπεύει. Μια έκκληση που θα μπορούσε να απευθυνθεί στους δημιουργούς κινουμένων σχεδίων για μικρότερους ανθρώπους αφορά την επανάκτηση του μικρού παιδιού που κάποτε είχαν μέσα τους, με σκοπό την ικανοποίηση του κοινού τους και μια προσφορά μιας νότας αναμόρφωσης της εργασίας που τόσο αγαπούν και υποστηρίζουν.
ΕΛΑΤΕ ΑΡΧΙΖΕΙ!
Χατζηλαμπρινός Γρηγόρης