Στροφή στο φακό

Η σημερινή ενασχόληση των νεότερων ανθρώπων με τη λήψη ενός φωτογραφικού στιγμιότυπου με την πρώτη ευκαιρία, από τη στιγμή που οι νέες γενιές κινητών τηλεφώνων κάνουν αυτή την τέχνη προσβάσιμη σε όλους τους ανθρώπους, ασχέτως μορφωτικού επιπέδου και φιλοδοξιών, κοντεύει να πάρει τα όρια πανδημίας. Πολλές φωτογραφίες παρελαύνουν σε διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κάθε μέρα, με τη θεματολογία να καθίσταται ανεξάντλητη, μα τις περισσότερες φορές επαναλαμβανόμενη. Αυτή η, φαινομενικά, μανία με την απαθανάτιση ενός εικοσιτετραώρου, εάν εξεταστεί καλύτερα, μπορεί να ερμηνευτεί και εν μέρει να τεκμηριωθεί.

photoshooting

Η ιδέα της φωτογράφισης, με τη σύγχρονη έννοια, ανάγεται στις αρχές της Αναγέννησης, όπου διάφοροι επιστήμονες, ερασιτέχνες και επαγγελματίες της εποχής ασχολούνται με τις δυνατότητες καταγραφής εικόνας με λεπτομέρειες, με τη χρήση ενός ογκώδους εργαλείου, του σκοτεινού θαλάμου. Η ιδέα αυτή πηγαίνει αρκετά πίσω στο παρελθόν, όπου οι παρατηρήσεις Ελλήνων, Ρωμαίων και Αράβων επιστημόνων, σχετικά με τη συμπεριφορά του φωτός, μόλις αυτό εισέλθει, μέσω μιας σχισμής, σε ένα σκοτεινό μέρος, γέννησαν την προοπτική της τιθάσευσης του ήλιου. Με το πέρασμα των αιώνων και την ανάπτυξη και διεύρυνση της σκέψης, κατά τις αρχές του 19ου αιώνα οι πρώτες φωτογραφικές μηχανές άρχισαν να κάνουν την παρουσία τους δειλά δειλά. Το προσκήνιο, στο οποίο έβγαιναν, βρισκόταν στο φάσμα της προκατάληψης. Οι περισσότεροι άνθρωποι που αντίκριζαν αυτό το τεχνολογικό κτήνος, διότι οι πρώτες μηχανές ήταν τεράστιες και χρειάζονταν τουλάχιστον δύο άνθρωποι για να τις μεταφέρουν, είχαν την αίσθηση ότι η ψυχή τους θα υποστεί κλοπή, είτε μερικώς είτε ολικώς. Για αυτόν το λόγο απέφευγαν αυτό το εργαλείο με την πρώτη ευκαιρία. Σήμερα κάτι τέτοιο προκαλεί γέλιο και θέτει πολλά ερωτήματα σχετικά με την αντιληπτικότητα του παρελθόντος, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι και στην περίπτωση των πρώτων αυτοκινήτων και των αμαξοστοιχειών είχε ζητηθεί από τους οδηγούς να πηγαίνουν πάρα πολύ σιγά, γιατί μια ταχύτητα της τάξεως των είκοσι χιλιομέτρων την ώρα ήταν κάτι ασύλληπτο για τα δεδομένα του προπερασμένου αιώνα. Μέχρι που είχε γίνει προσπάθεια και θέσπισης νόμου για το όριο ταχύτητας. Ομως ο κόσμος είχε αρχίσει να τρέχει και τίποτα δεν μπορούσε να αποτρέψει αυτή την κατάσταση.

 

Όσο και να κοντεύει η πλάση να εκτροχιαστεί, μια τροχοπέδη υπάρχει πάντοτε, για να κρατάει τις ισορροπίες. Η εικόνα πάντοτε αποτελούσε ιδιαίτερο ερέθισμα για τον ανθρώπινο οργανισμό. Ο μετέπειτα συνδυασμός με το γραπτό κείμενο είχε ως αποτέλεσμα την περαιτέρω όξυνση της φαντασίας όλων των θεατών και των αναγνωστών διαφόρων κειμένων και φίλων μιας τέχνης, η οποία χρησιμοποιεί την εικόνα για να αναδειχθεί. Η όραση, ως αίσθηση, λειάνθηκε και ανακάλυψε και άλλες, κρυμμένες, πτυχές της χρήσης της.

Πέρα όμως από το αισθητικό αποτέλεσμα, μια φωτογραφία βοηθά ως επέκταση και προέκταση της μνήμης μας. Οι δυνατότητες που διαθέτει ο εγκέφαλός μας, αν και ακόμη ανεξερεύνητες σε μεγάλο ποσοστό, θεωρούνται, δυστυχώς, από την επιστημονική κοινότητα, πεπερασμένες. Ετσι και το μνημονικό μας, κάποια στιγμή, βιολογικά, εξασθενεί. Μια φωτογραφία λοιπόν είναι δυνατόν να λειτουργήσει ως ένα πρώτης τάξεως βοήθημα, προκειμένου κάποια δεδομένα να καθοριστούν με μεγαλύτερη ακρίβεια, άλλα να αμφισβητηθούν και άλλα να επιβεβαιωθούν. Όποια ανάμνηση και να έχουμε κρατήσει βαθιά μέσα μας, την ανασύρουμε ευκολότερα, όταν ένα οπτικό βοήθημα βρίσκεται στη διάθεσή μας.

Ίσως μια από τις βασικότερες αιτίες για την ύπαρξη μιας φωτογραφίας να είναι η ανάγκη καταγραφής του παρελθόντος. Όσο γλαφυρές και παραστατικές να είναι οι περιγραφές σε ένα κείμενο, πάντοτε μια εικόνα χαρίζει μεγαλύτερη χάρη και την καθιστά πληρέστερη. Από τα μελανόμορφα αγγεία και τις ζωγραφιές στα περιθώρια διαφόρων χειρoγράφων διαθέτουμε πληροφορίες για το ρουχισμό διαφόρων ηθοποιών, τραγικών και κωμικών, μια σημαντικότατη συμβολή σε διάφορες ανθρωπιστικές επιστήμες, την οποία θα αδυνατούσαμε να αντλήσουμε από κάπου αλλού.

Πέρα όμως από την λεπτομερειακή της παρουσίαση και την παραστατικότητά της, η Ιστορία γίνεται αντικειμενικότερη. Όλα τα αποδεικτικά στοιχεία, με την προϋπόθεση ότι αυτά είναι αληθινά και δεν αποσκοπούν στην ικανοποίηση προπαγανδιστικών διαθέσεων, είναι στη διάθεση όποιου ερευνητή είναι αποφασισμένος να αναζητήσει την αλήθεια και έχει το θάρρος να την φέρει στο φως, προτού το σκοτάδι της λήθης την σκεπάσει αιώνια. Κατά αυτή την πρακτική όλα τα γεγονότα ανθρωποποιούνται, παίρνουν σάρκα και οστά και αποκτούν προσωπική φωνή, δανεισμένη από το παρελθόν τους. Με αυτό τον τρόπο ζωντανεύουν μπροστά μας και μας δείχνουν το δρόμο, το μονοπάτι, τον παράδρομο, για ξεχασμένες διαδρομές, τις οποίες πολλοί φοβούνται να περπατήσουν, από φόβο μην χαθούν ή μήπως δεν τους αρέσει αυτό που πρόκειται να αντικρίσουν και αλλοιώσει την εικόνα που αυτοί είχαν στο μυαλό τους για αρκετό καιρό. Όμως ο διδακτισμός μιας φωτογραφίας δεν σταματάει εδώ. Μέσω της οριστικοποίησης της αλήθειας, δύναται οποιοσδήποτε να προετοιμαστεί για το μέλλον, αποφεύγοντας σφάλματα άλλων εποχών ή να εκμεταλλευτεί ανεφάρμοστες ιδέες, αφού τις αξιολογήσει και να τις πραγματοποιήσει, για το καλό της ανθρωπότητας ολόκληρης. Παραδειγματιζόμαστε λοιπόν από το καλό και έχουμε το κακό ως αποτρεπτικό παράγοντα για την προσχώρηση μας σε αυτό.

Η φωτογραφία, από όπου και να προέρχεται αυτή, λειτουργεί ως λύτρωση της ψυχής. Εάν προσέξει κανείς, τα περισσότερα στιγμιότυπα, τα οποία έχει στη διάθεσή του, προέρχονται από στιγμές ξεγνοιασιάς, ανεμελιάς, χαλάρωσης, χαράς και ευτυχίας. Κάτι το άσχημο μένει στην άκρη. Ο οργανισμός μας κάνει μεγάλους αγώνες για να το απορρίψει και να το αφήσει στη λησμονιά. Έτσι λοιπόν μια φωτογραφία αποτελεί κάτι το καταπραϋντικό. Μας επιτρέπει να γυρνούμε το χρόνο στο σημείο όπου θελήσαμε να συγκρατήσουμε μια ανάμνηση καλή και επιθυμητή, να μεταφερθούμε, σύντομα, σε μια νεότερη εκδοχή του εαυτού μας και του περιβάλλοντος χώρου και να αναπολήσουμε ό,τι μπορεί κάποιος να αντιληφθεί με όλες του τις αισθήσεις, τη δεδομένη χρονική στιγμή. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι ακόμη και οι ισχυρότερες πένες στον κόσμο, πολλές φορές αδυνατούν να μεταφέρουν στο χαρτί ό, τι θα έπραττε ρεαλιστικότερα μια φωτογραφία, είτε αυτό είναι πόνος, είτε θυμός, είτε ειρωνεία, είτε απορία, είτε θαυμασμός, είτε αγάπη, όλα πλήρως αυθεντικά και αφτιασίδωτα, δίχως υπερβολικές εξάρσεις και περιττά στολίδια.

Μια εικόνα είναι ψυχοθεραπεία. Μια εικόνα είναι αλήθεια. Μια εικόνα είναι μάθημα. Μόνο συγχαρητήρια αξίζουν αυτοί οι μάγοι με τα μηχανικά τους πινέλα, οι οποίοι επέλεξαν, συνειδητά, να προσφέρουν την αθανασία στη ζωή, με αξεθώριαστες, στην πραγματικότητα, αποτυπώσεις της.

Γρηγόρης Χατζηλαμπρινός