Οι μαθησιακές δυσκολίες στη ζωή μας…
“If a child can’t learn the way we teach, maybe we should teach the way they learn.”
Ignasio Estrada
Ένα από τα νέα ονόματα που ξεχωρίζουν στο χώρο της ειδικής αγωγής, δεν είναι άλλο παρά εκείνο του Φώτη Παπαναστασίου, ειδικού παιδαγωγού, MSc Σχολική Ψυχολογία και εμπνευστή της ιστοσελίδας eidikospaidagogos.gr. Μέσα από συνεχείς καινοτόμες δράσεις και ποικίλες πρωτοβουλίες, αναδεικνύει τον καταλυτικό ρόλο της ειδικής αγωγής στην εκπαιδευτική διαδικασία. Μιλώντας στο freeminds, μας ενημέρωσε για τα είδη των μαθησιακών δυσκολιών αλλά για τους τρόπους παρέμβασης τόσο στο σχολικό όσο και στο οικογενειακό περιβάλλον.
Φώτη, ποιοι ήταν οι κύριοι λόγοι που σε ώθησαν να ασχοληθείς με την ειδική αγωγή;
Για κάποιο παράξενο τρόπο, η ειδική αγωγή σε επιλέγει και δεν την επιλέγεις. Είναι ένας χώρος όπου δεν μπορεί κάποιος να βρεθεί τυχαία ή από αστοχία. Ήξερα πάντα ότι ήθελα να ασχοληθώ με τα παιδαγωγικά λόγω της αγάπης μου για τα παιδιά και έτσι, το παιδαγωγικό τμήμα ειδικής αγωγής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ήταν μονόδρομος για μένα. Η ιδιαίτερη προσέγγιση στη διαδικασία της μάθησης, η συνεχής προσαρμογή της εκπαιδευτικής παρέμβασης σε κάθε παιδί ξεχωριστά, η μοναδικότητα του κάθε μαθητή και οι απαιτήσεις που έχει ο χώρος της ειδικής εκπαίδευσης ήταν ένα πρωτόγνωρο μονοπάτι που θέλησα να ακολουθήσω.
Καθώς υπάρχει άγνοια και συχνά σύγχυση σχετικά με την ορολογία, μπορείς να μας εξηγήσεις τη βασική διάκριση ανάμεσα στη ΔΕΠΥ και στις Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες;
Οι Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μια ανομοιογενή ομάδα διαταραχών, οι οποίες εκδηλώνονται με σημαντικές δυσκολίες στην πρόσκτηση και χρήση ικανοτήτων ακρόασης, ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής, συλλογισμού ή μαθηματικής ικανότητας. Οφείλονται σε δυσμενείς ενδογενείς αναπτυξιακούς παράγοντες, δηλαδή στην ελλειμματική ανάπτυξη κάποιων γνωστικών λειτουργιών που σχετίζονται με τη διαδικασία της μάθησης. Δεν θα πρέπει να συνδέονται οι Μαθησιακές Δυσκολίες με τη χαμηλή νοημοσύνη και να μην ταυτίζονται με το μαθησιακό έλλειμμα.
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), η διεθνώς γνωστή ως Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), είναι μια εκ γενετής νευροαναπτυξιακή διαταραχή που έχοντας ως πρωτογενή χαρακτηριστικά τα συμπτώματα της υπερκινητικότητας, της απροσεξίας και της παρορμητικότητας, επιμένει στο χρόνο. Η ακριβής αιτιολογία της ΔΕΠΥ δεν είναι ακριβώς γνωστή. Ίσως είναι αποτέλεσμα πολλών και διαφορετικών παραγόντων. Μέχρι σήμερα, όμως, γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλος των παιδιών με ΔΕΠΥ παρουσιάζει διαφορές από εκείνων των συνομηλίκων τους στο μεταβολισμό, τη δομή και τη λειτουργία συγκεκριμένων περιοχών κι ότι το 76% των παιδιών με ΔΕΠΥ έχουν συνήθως ένα συγγενή με αυτή τη διαταραχή.
Μέσα από ποιες πρωταρχικές ενδείξεις μπορεί ένας εκπαιδευτικός ή γονέας να αναγνωρίσει την ύπαρξη Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ-ADHD); Σε ποια ηλικία αρχίζει συνήθως να εκδηλώνεται η συμπτωματολογία;
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας εμφανίζει τις πρώτες ενδείξεις της γύρω στην ηλικία των 3 ετών και αυξάνεται στο Νηπιαγωγείο και πολύ περισσότερο στο Δημοτικό. Στην εφηβεία μειώνεται η υπερκινητικότητα, παραμένουν όμως τα προβλήματα μάθησης. Οι ενδείξεις της διαταραχής ανά ηλικία είναι οι ακόλουθες:
ΠΑΙΔΙΑ
Συμπτώματα Απροσεξίας:
- Δυσκολία στο να ολοκληρώσουν τις εργασίες τους.
- Δυσκολία συγκέντρωσης και εύκολη διάσπαση της προσοχής.
Συμπτώματα υπερκινητικότητας:
- Υπερβολική ομιλία.
- Υπερβολική κινητικότητα
Συμπτώματα παρορμητικότητας:
- Είναι αδιάκριτα(κυρίως λεκτική αδιακρισία)
- Χαμηλός ή ελλιπής αυτοέλεγχος.
- Δυσκολεύονται να παραμείνουν στη σειρά.
ΕΦΗΒΟΙ
Συμπτώματα απροσεξίας:
- Διαταραχές της διάθεσης.
- Δυσκολία στην επικοινωνία.
- Εύκολη διάσπαση.
Συμπτώματα υπερκινητικότητας:
- Χρήση ουσιών.
- Έντονη κινητική ανησυχία.
Συμπτώματα παρορμητικότητας:
- Εμπλοκή σε υψηλού κινδύνου σεξουαλικές δραστηριότητες.
- Χαμηλός ή ελλιπής αυτοέλεγχος.
Πριν ένας μαθητής παραπεμφθεί στο ΚΕ.Δ.Δ.Υ (Κέντρο Διάγνωσης Διαφοροδιάγνωσης και Υποστήριξης), υπάρχουν άλλοι μέθοδοι παρέμβασης μέσα στην ίδια τη σχολική μονάδα;
Πριν ένας μαθητής παραπεμφθεί για αξιολόγηση- διάγνωση σε ένα ΚΕ.Δ.Δ.Υ (Κέντρο Διάγνωσης Διαφοροδιάγνωσης και Υποστήριξης) ή σε ένα Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο, θα πρέπει όλοι οι εμπλεκόμενοι με το παιδί να προβούν σε μια σειρά ενεργειών. Όταν, λοιπόν, ο εκπαιδευτικός της γενικής τάξης υποψιάζεται πως κάποιος μαθητής χρήζει περαιτέρω αξιολόγησης, αρχικά, θα πρέπει να ενημερώνει αναλυτικώς τον γονέα, έτσι ώστε να υπάρχει συνολική ανάλυση των εκπαιδευτικών και μη εκπαιδευτικών δυσκολιών του μαθητή. Στη συνέχεια, κρίνεται σκόπιμη η συνεργασία με το διευθυντή του σχολείου και το σύλλογο διδασκόντων για τη διαμόρφωση παρεμβατικών δράσεων μέσα στο σχολικό περιβάλλον.
Πολύ σημαντική επίσης είναι η συνεργασία με το Σχολικό Σύμβουλο Γενικής Αγωγής ή/και Ειδικής Αγωγής, προκειμένου να καταρτίσουν από κοινού εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης βραχύχρονης διάρκειας, τεσσάρων έως οχτώ εβδομάδων περίπου, το οποίο υποστηρίζεται από τον εκπαιδευτικό της τάξης και του Τμήματος Ένταξης εάν υπάρχει. Εφόσον το πρόγραμμα παρέμβασης βραχύχρονης διάρκειας δεν έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα και κατά την εκτίμηση των εκπαιδευτικών οι δυσκολίες παραμένουν, ενημερώνονται από τη Δ/νση του σχολείου οι γονείς και προτείνεται η παραπομπή στο ΚΕΔΔΥ. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα παρέμβασης που σχεδόν ποτέ δεν εφαρμόζεται και τα παιδιά παραπέμπονται απευθείας στα ΚΕΔΔΥ ή στα Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα. Με τον τρόπο αυτό αποκλείεται η περίπτωση μαθησιακού κενού ή ελλείμματος.
Υπάρχουν κάποιες πρακτικές συμβουλές-στρατηγικές που θα μπορούσαν να υιοθετήσουν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί, ώστε να διευκολύνουν τον μαθητή στην εκπόνηση των καθημερινών του εργασιών;
- Δημιουργία σχεδιαγράμματος του μαθήματος και ανάρτηση πινακίδων με τους στόχους σε εμφανές σημείο.
- Βαρύτητα στο περιεχόμενο κι όχι στη μορφή μιας εργασίας, π.χ. αν είναι κακογραμμένη ή έχει πολλά ορθογραφικά λάθη.
- Αυτοδιόρθωση. Μετά από κάθε εργασία δίνεται η δυνατότητα στο μαθητή να εντοπίσει και να διορθώσει τα λάθη του, γραμματικά, ορθογραφικά ή συντακτικά.
- Αποφυγή χρήσης κόκκινου στυλό κατά τη διόρθωση ενός γραπτού από τον εκπαιδευτικό και την απλή υπογραφή στο τέλος.
- Προφορική εξέταση ή με τη χρήση ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής, αντιστοιχίσεων, συμπλήρωση κενών, ερωτήσεων σύντομης απάντησης.
- Ελάττωση των εργασιών και της ύλης, υπογράμμιση σημαντικών σημείων του κειμένου, επικεφαλίδες και λέξεις-κλειδιά σε κάθε παράγραφο, απόδοση κειμένων σε περίληψη ή σε πιο σύντομη μορφή.
- Αποφυγή παρατηρήσεων που μειώνουν την αυτοεκτίμηση του.
Η ΔΕΠΥ μπορεί να επηρεάσει ένα άτομο τόσο στην παιδική, όσο και στην εφηβική ηλικία. Τι ισχύει όμως για τη διαταραχή κατά την ενήλικη ζωή και πόσο δυσχεραίνει την καθημερινότητα ενός ενήλικα;
Η διαχείριση της καθημερινότητας είναι μια πρόκληση πια για όλους μας. Πόσο μάλλον για τους ενήλικες με ΔΕΠΥ που δυσκολεύονται στη μνήμη, στην οργάνωση, στη διαχείριση του χρόνου τους, στη συγκέντρωση και την κινητοποίηση. Απογοητεύουν συχνά τους εαυτούς τους και τους άλλους, υποφέροντας ακόμα πιο συχνά από χαμηλή αυτοπεποίθηση, κατάθλιψη, άγχος, εθισμούς, κτλ.
Η ΔΕΠΥ στην ενήλικη ζωή αντιμετωπίζεται διαφορετικά απ’ ότι στην παιδική ηλικία. Χρειάζονται παρεμβάσεις για την αποτελεσματική διαχείριση των πρωτογενών και των δευτερογενών επιπτώσεων της ΔΕΠΥ. Τέτοιες παρεμβάσεις περιλαμβάνουν την εποπτική διαχείριση στόχων (coaching), τη συμβουλευτική ψυχοθεραπεία, την ειδική αγωγή ακαδημαϊκών δεξιοτήτων και τεχνικών για όσους σπουδάζουν και την ψυχοεκπαίδευση σχετικά με τη ΔΕΠΥ.
Ένα εξαιρετικό πόνημα σου αποτελεί η ιστοσελίδα http://eidikospaidagogos.gr/ . Μίλησε μας γι αυτή και παρουσίασε στους αναγνώστες του freeminds τις μελλοντικές σου δράσεις.
Το eidikospaidagogos.gr αποτελεί πλέον μία από τις πιο γνωστές ιστοσελίδες στο χώρο τη εκπαίδευσης και της ειδικής αγωγής. Καθημερινά ξεπερνά τους 10.000 μοναδικούς επισκέπτες και έχει καταφέρει τον τελευταίο διάστημα να αγγίξει τα 3.000.000 page views. Πρόκειται για ένα ομαδικό πόνημα, καθώς καθένας από εμάς δουλεύει με πολλή αγάπη και πολύ στοχευμένα, για να έχουμε αυτό το αποτέλεσμα. Αρχικά ξεκίνησε ως μια ιδέα για να δημιουργήσουμε κάτι που έλλειπε από το χώρο της ειδικής αγωγής. Καθημερινά όμως εξελίσσεται και αλλάζει ακολουθώντας τις απαιτήσεις και τις ανάγκες του αναγνωστικού μας κοινού. Αποτελεί μεγάλη τιμή για εμάς ότι μας έχουν εμπιστευτεί κι έχουν συνεργαστεί μαζί μας μεγάλα ιδρύματα, εταιρείες, θέατρα, κτλ, όπως το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, η Microsoft Hellas- Kinems, το Κέντρο Στήριξης Παιδιού&Εφήβου του ομότιμου καθηγητή του πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννη Ν. Παρασκευόπουλου, το θέατρο Badminton, το θέατρο Πάνθεον και πολλά ακόμη.
Τα επόμενα σχέδια μας είναι η διοργάνωση και η διεξαγωγή σεμιναρίων που αφορούν την ειδική αγωγή. Κατά αποκλειστικότητα διοργανώνουμε τα σεμινάρια για το Αθηνά Τεστ διάγνωσης μαθησιακών δυσκολιών κι έχουμε ήδη πραγματοποιήσει με μεγάλη επιτυχία σεμινάρια για τις ειδικές μαθησιακές δυσκολίες και τη ΔΕΠΥ σε πολλές πόλεις της Ελλάδας, όπως Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Λάρισα και Ιωάννινα.
Ρια Ροροπούλου