Μινιμαλισμός και… αυτό αρκεί (!)

Μια απάντηση στην καταναλωτική μανία παντός είδους

Τι είναι αυτό που μας κάνει να ζητάμε όλο και περισσότερα πράγματα σήμερα και να μη καταφέρνουν ποτέ, όσα κι αν είναι, να μας κάνουν ευτυχισμένους; Μια εσωτερική ανάγκη για κάλυψη των κενών μας μέσω νέων αγορών, καινούργιων αντικειμένων, όλο και περισσότερων «φίλων». Η σημερινή ακόρεστα καταναλωτική κοινωνία μάς έχει επιβάλλει να δημιουργούμε μια στοίβα περιττών πραγμάτων, υλικών και μη, η οποία μας εμποδίζει να σκεφτούμε καθαρά και μας αποπροσανατολίζει, πολλές φορές, από τα ουσιαστικά πράγματα της ζωής μας: τους καλούς φίλους, τις ξεκάθαρες ιδέες, τα χρήσιμα αντικείμενα και την οργάνωση της ζωής μας.

μινιμαλισμος στη ζωη
Η συσσώρευση πραγμάτων είναι, πρώτα απ’ όλα, θέμα υλικό. Απορροφημένοι, ίσως, από τη μαγεία των διαφημίσεων και των προτύπων ομορφιάς και επιτυχίας, αγοράζουμε όλο και περισσότερα υλικά αγαθά. Βαριόμαστε γρήγορα τα παλιά, επιδιώκουμε να είμαστε πάντοτε στην μόδα, ζηλεύουμε. Το φαντασμαγορικό κουτί της τηλεόρασης και οι λαμπερές οθόνες των κινητών μας εμφανίζουν αδιάκοπα από το πρωί ως το βράδυ εικόνες, συνεχώς υπενθυμίζοντας την ένδειά μας. Η αγορά νέων αντικειμένων έχει καταντήσει θέμα lifestyle και υψηλού status: με λίγα λόγια επίδειξης.

Οι στοίβες που δημιουργούμε στην ζωή μας δεν αφήνουν εκτός και τους «φίλους» μας. Δεν είναι λίγες οι φορές, που φαίνεται να λειτουργούν διακοσμητικά. Η δύναμη της συνήθειας και η έλλειψη κριτικής ικανότητας είναι αυτές που εμποδίζουν την αλλαγή και την πρόοδο. Διατηρούμε σχέσεις μιαρές, που έχουν καταποντιστεί στο βυθό της ρουτίνας. Επιτρέπουμε την ανειλικρίνεια και παραχωρούμε θέση στο ψέμα και την ειρωνεία. Αντί οι φίλοι μας να είναι παραδείγματα έμπνευσης και δημιουργίας, λειτουργούν για εμάς ως παραδείγματα προς αποφυγήν. Και ακόμη, κάτι που είναι πολύ σύνηθες πλέον, στο καφέ της γειτονιάς δεν συζητάμε, μόνο χαζεύουμε τις οθόνες των κινητών μας, γιατί δεν έχει μείνει τίποτα να πούμε φαίνεται.

Και με τον σωρό που δημιουργούμε στο νου μας από σκέψεις και κυρίως, από κακές αναμνήσεις, τι γίνεται; Είναι κι αυτό ένα ζήτημα πληθωρισμού. Αντί να βλέπουμε το τώρα και το μετά, στεκόμαστε πολλές φορές στο πριν. Το παρελθόν είναι εκεί και μας υπενθυμίζει διαρκώς την παρουσία του. Αν και πλέον έχει φύγει, μας στιγματίζει καθημερινά και δεν μας αφήνει να ξεφύγουμε και να απελευθερωθούμε από τα δεσμά του. Οι σκέψεις μας συνεχώς στρέφονται προς τα πίσω και έτσι, βρισκόμαστε αγκυλωμένοι μέσα σε ένα συναισθηματικό χάος.

Πόσο απλό και εύκολο είναι όμως, να αποχωριστούμε αντικείμενα, ανθρώπους και σκέψεις;

Η αφαιρετική τάση εισάγεται μέσω της τέχνης πρώτα. Ο μινιμαλισμός ξεκίνησε ως καλλιτεχνικό ρεύμα και επηρέασε, αρχικά, κατά την δεκαετία του 1960, κυρίως την γλυπτική και την ζωγραφική, ενώ αργότερα και την αρχιτεκτονική και την διακόσμηση του σπιτιού μας. Έχει αλλάξει σημαντικά τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα, τίθεται εναντίον της σύγχυσης, της υπερσυσσώρευσης, αναζητεί το απλό και γεωμετρικό, επιδιώκει την αποσυμφόρηση του νου μας και αποβλέπει στην καθαρότητα.

Οι αρχαίοι Σπαρτιάτες, μας έδειξαν από πολύ νωρίτερα την αξία του μινιμαλισμού, με την περίφημη ιδεολογία του «λακωνίζειν», που προέβαλαν ως τρόπου όχι μόνο ομιλίας, αλλά και ως στάσης ζωής. Από νέοι συνήθιζαν στην απλότητα και στο μέτρο, που τα θεωρούσαν αξίες και αρετές. Φρόντιζαν να είναι αποδεσμευμένοι από την υπερβολή, γεγονός που αποδεικνύεται και από την ίδια τους την τέχνη.

Εμείς όμως σήμερα, φτάσαμε να θεωρούμε πετυχημένο, αυτόν που έχει ένα τεράστιο σπίτι, με φανταστική διακόσμηση, ακριβό αμάξι και καινούργια ρούχα. Ταυτόχρονα, αυτός ο αξιοζήλευτος κύριος, μιλά ακατάπαυστα για τα «κατορθώματά» του, φροντίζει να αγοράζει διαρκώς νέα αντικείμενα, να κρατάει σχέσεις που έχουν «παλιώσει» και δεν του προσφέρουν κάτι το ουσιώδες και να βυθίζεται στα περασμένα, αντί να βλέπει μπροστά.

Ο μινιμαλισμός έρχεται στο προσκήνιο, για να μας υπενθυμίσει αυτές τις αξίες της αρχαίας Σπάρτης. Δεν χρειαζόμαστε πολλά, για να είμαστε ευτυχισμένοι. Αντιθέτως, όταν διαθέτουμε τόσα αντικείμενα όσα μας χρειάζονται πραγματικά, τότε είμαστε πλήρεις. Ο μινιμαλιστικός τρόπος ζωής αφορά την αυτογνωσία μας. Αποτελεί ένα ταξίδι μάθησης, για το τι είναι χρήσιμο και τι περιττό. Ποιο αντικείμενο μου προκαλεί απλώς ευχαρίστηση και ποιο αξίζει πραγματικά.

Συνακόλουθα, συνειδητοποιούμε και ποιοι φίλοι ή σύντροφοι αξίζουν να αποτελούν κομμάτι της καθημερινότητάς μας και ποιοι όχι. Οι πραγματικοί σύντροφοι της ζωής μας οφείλουν να επιτελούν πάντοτε κάποιον σπουδαίο ρόλο, αυτόν του πραγματικού φίλου, είτε μιλάμε για φιλική είτε για ερωτική σχέση. Ψάχνουμε ανθρώπους που μπορούν να μας «αγκαλιάσουν», να αγγίξουν τις σκέψεις μας, να συζητήσουν ειλικρινά μαζί μας, να ψηλαφίσουν τα όνειρά μας, να μοιραστούν μαζί μας τα θέματα που τους απασχολούν. Αναζητούμε συντρόφους που μας αγαπούν και μας σέβονται. Θέλουμε ανθρώπους δραστήριους, που λειτουργούν ως παραδείγματα προς μίμηση. Εφόσον μπορούμε να αποκοπούμε από το οικείο και τετριμμένο, τότε είμαστε ελεύθεροι.

Οι σκέψεις που ξετυλίγονται στο μυαλό μας δεν πρέπει να αφορούν παρελθόντα γεγονότα που μας έχουν, ίσως, στιγματίσει αρνητικά, γιατί θα μας κρατήσουν πίσω. Έτσι, επιχειρούμε να τιθασεύσουμε τις σκέψεις μας, να μην τις αφήνουμε αχαλιναγώγητες να ταξιδεύουν σε περασμένες αποτυχίες, σε άσχημα συναισθήματα. Είναι μια διαδικασία αυτοκριτικής και κριτικής. Είναι μια εμπειρία παρατήρησης. Διαχωρίζω τα σημαντικά από τα ασήμαντα. Προσέχω. Έχω ενεργό το νου μου.

Ο μινιμαλισμός, εντέλει, αφορά την αυτοσυγκράτηση, την αυτοπειθαρχία και την οξυδέρκεια. Ας κρατήσουμε, λοιπόν, στο νου μας την παραφρασμένη ελαφρώς ρήση του αυλητή Καφισία, «οὐκ ἐν τῷ πολλῷ τὸ εὖ, ἀλλ᾿ ἐν τῷ εὖ τὸ πολύ», που προωθεί την ποιότητα έναντι της ποσότητας ή την κλασική λιτή φράση του «less is more». Πολλοί είναι αυτοί, ιδίως στον δυτικό κόσμο —κάπως οξύμωρο— που έχουν επηρεαστεί από τις ιδέες του μινιμαλισμού ως στάσης ζωής. Ίσως, ήρθε ο καιρός να του ρίξουμε κι εμείς μια πιο σχολαστική ματιά.

Γεωργία Δημητριάδου