Ceija Stoika… η φωνή μιας ανείπωτης ιστορίας.

Τα τελευταία χρόνια μια χαμένη σελίδα της Ιστορίας προσπαθεί να πάρει τη θέση της στο ιστορικό διάβα της Μνήμης και να φωτιστεί μέσα απο μαρτυρίες και συντονισμένες προσπάθειες. Ο λόγος περί του ολοκαυτώματος των Ρομά στην Ευρώπη (Porajimos στη Ρομανί), μια ξεχασμένη και ανείπωτη μέχρι πρόσφατα ιστορία, θαμμένη κάτω απο τις προκαταλήψεις, την αδιαφορία και την αποστασιοποίηση της ευρύτερης κοινωνίας για την ιστορία των Ρομά.

Οι Ρομά ήταν μία απο τις πολλές κοινωνικές ομάδες – στόχους προς εξαφάνιση των Ναζί. Σύμφωνα με το ναζιστικό καθεστώς, οι Ρομά εκ γενετής ήταν “λασποαίματοι”, ανίκανοι, εγκληματίες και ανήθικα στοιχεία. Η λύση για να εξυγιανθεί ο κόσμος απο τη μολυσματική παρουσία των Ρομά ήταν ο αφανισμός τους, μία λύση την οποία Γερμανοί “επιστήμονες” στήριζαν σε έρευνες και μετρήσεις, που μόνο επιστημονικές δεν ήταν.

Χιλιάδες θύματα τσιγγάνικης καταγωγής απουσιάζουν απο τη συλλογική μνήμη. Βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν, γιατί ήταν Ρομά… Ξεχάστηκαν για τον ίδιο λόγο. Μια προσπάθεια, λοιπόν, να αποδοθεί φόρος τιμής στα θύματα αλλά και στους επιζώντες Ρομά της ναζιστικής θηριωδίας αποτελεί η καθιέρωση της 2ας  Αυγούστου ως Ευρωπαϊκή Ημέρα Μνήμης για το Ολοκαύτωμα των Ρομά.

Η συγκεκριμένη ημερομηνία δεν επιλέχθηκε τυχαία, καθώς στις 2 Αυγούστου του 1944 δόθηκε η “Τελική Λύση” για το ειδικό στρατόπεδο συγκέντρωσης των Τσιγγάνων, το οποίο σκέπαζε η σκιά του κρεματορίου. Τη μέρα αυτή πάνω απο 4.000 Ρομά, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, εξοντώθηκαν σε θαλάμους αερίων του Άουσβιτς -Μπιρκενάου, ενώ τουλάχιστον 200.000 ήταν τα θύματα της ναζιστικής περιόδου.

Τις τελευταίες δεκαετίες Ρομά καλλιτέχνες και επιστήμονες φέρουν το ζήτημα στο προσκήνιο. Μεταξύ αυτών είναι η τσιγγάνικης καταγωγής συγγραφέας και αυτοδίδακτη ζωγράφος και μουσικός Ceija Stoika. Το όνομά της έχει πλέον ταυτιστεί με το ζήτημα του ολοκαυτώματος των Ρομά. Το όνομά της αντηχεί και αντιμάχεται τον άκρατο παραλογισμό του πολέμου και του ρατσισμού συνάμα.

Η Ceija Stoika γεννήθηκε το 1933 στην Αυστρία. Έζησε την παιδική της ηλικία στα στρατόπεδα συγκέντρωσης μέσα στη φρίκη και τον θάνατο χάνοντας εκεί μέλη της οικογένειάς της. Η ίδια κατάφερε να επιζήσει και να μετατρέψει τον πόνο της σε τέχνη. Η Stoika έγινε η φωνή της αδιερεύνητης και άγνωστης για πολλούς πτυχής της ιστορίας των Ρομά κατά το Γ’ Ράιχ αλλά και η φωνή που κραυγάζει για ισότητα και εξάλειψη των διακρίσεων.

Απο τα τέλη της δεκαετίας του ‘80 και μέχρι τον θάνατό της, το 2013, η Stoika δε μπορούσε πια να κρατάει κλειστό το στόμα του παρελθόντος. Άρχισε να γράφει και να αποτυπώνει τις ματωμένες αναμνήσεις της. Έγραψε βιβλία, ποιήματα και ζωγράφισε πολλούς πίνακες με ιδιαίτερες λεπτομέρειες, οι οποίοι χαρακτηρίζονται απο μια παιδική οπτική, γεγονός που ίσως σηματοδοτεί την αφύπνιση των παιδικών βιωμάτων που τώρα βρήκαν διέξοδο στο χαρτί.

Το έργο της Stoika αφενός μεταλαμπαδεύει πολύτιμες ιστορικές γνώσεις και μαρτυρίες για το μπόλιασμα και τη διαμόρφωση τη ταυτότητας των νέων Ρομά σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο, αφετέρου αποτελεί ένα γερό χτύπημα στα διαχρονικά στερεότυπα για τους Ρομά, τα οποία μέχρι σήμερα σκιάζουν την ιστορική τους υπόσταση έχοντας μεγάλη ισχύ και οδηγώντας συχνά σε κοινωνικές συγκρούσεις.

Σήμερα, 75 χρόνια μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μολονότι δεν υπάρχουν στρατόπεδα συγκέντρωσης, μολονότι δεν υπάρχει κανένα Άουσβιτς, ο ρατσισμός και οι ιδέες που γέννησαν το Άουσβιτς δυστυχώς υπάρχουν ακόμη. Όπως γράφει η Stoika  “I’m afraid Auschwitz is only sleeping”. Μοναδικό όπλο των ανθρώπων μπροστά σε ένα τέτοιο επικείμενο ξύπνημα είναι η γνώση και η διάδοση της Ιστορίας.

https://www.ceijastojka.org/

https://encyclopedia.ushmm.org/content/el/id-card/ceija-stojka

https://ec.europa.eu/greece/news/20190801_1_el_el

https://www.theguardian.com/artanddesign/2019/dec/02/ceija-stojka-holocaust-survivor-art-goes-on-display

https://encyclopedia.ushmm.org/content/el/article/introduction-to-the-holocaust

https://en.wikipedia.org/wiki/Romani_genocide

Γεωργία Καλπαζίδου